Србите и Косовците цртаат нови граници

Непроменливоста на границите е еден од основните постулати на европското државно право. Границите се свети, всушност. Во Босна и Херцеговина пред околу 20 години сепак се променија според етничко-културолошки критериуми и тоа без последици. Фактите за тоа претходно беа насилно создадени. Србите и Косовците сега истото сакаат да го повторат. До душа, со една разлика - тие сакаат тоа да го направат со меѓусебен договор. Објектите за размена се уште се вагаат, но договорот изгледа е постигнат. Тоа е ризичен проект, за целиот регион.

Веќе седум години се преговара. Ниту во Белград, ниту во Приштина, оти тоа не го дозволува горкото непријателство меѓу двете страни. Наместо тоа обидот невозможното да се направи возможно го модерира шефицата на европската дипломатија, Федерика Могерини.

Цената за договорот е пикантна. Правилото на ЕУ, да не се поместуваат граници, моментално е под прашање оти токму тоа се планира да се прави: ако ми го дадеш ова, ќе ти го дадам она. А, тоа е токму спротивното од она што ЕУ со години си го припишува како главна заслуга: стабилизација на мултинационални општества.

Косово де факто не е спорно како нова држава во Европа – само неколку земји кои и самите страхуваат заради етнички отцепувања ја немаат признаено. Моќта на фактите им овозможува преговарачка позиција за која пред 10 години само можеле да сонуваат. За отстапувањето на северните делови во кои и натаму живеат 45 илјади Срби, Приштина би можела како компензација да ја добие Прешевската долина од јужна Србија. Компактно албанско населено подрачје.

Трговијата со територии на основа на етничката припадност на населението е само еден критериум. Се работи и за ресурси и за споменици. Додека едното ги потхранува економските апетити на двете страни, загубата на цркви и манастири кај Србите буди национални чувства. Косово и Косовско Поле важат за „лулка на Србите".

Мит и војна - предисторија

Косовско Поле во среден век било центар на територија населена со Срби, но дел по дел го изгубила во текот на османлиското владеење во југоисточна Европа. Политички митот за Косовско Поле постојано се користи за пропагандистички цели, со најтешки последици во 1989. година кога Слободан Милошевиќ и ја одзеде автономијата на тогашната југословенска провинција Косово, 6 века по легендарната битка на Косовско Поле. Тоа беше моментот кога Југославија почна да се распаѓа, а чиј крај беше обележан со повеќе од четврт милион мртви.

Кога оружјето конечно стивна во Словенија, Хрватска и Босна, ескалираше косовско-српскиот конфликт во пролетта 1998. година. Медиумите јавуваа за масовно протерување на Албанци од страна на Србите, многу случаи се документирани, други беа инсценирани. Следуваше преговарачки маратон по чиј што неуспех НАТО речиси 80 дена бомбардираше цели во Србија. Многу цивили загинаа. Косово како квази меѓународен протекторат доживеа краток транзитен период пред прогласувањето независност на 17. февруари 2008. година како најмлада држава во Европа. 

Повеќе:

Петрич: Заев како пример за Вучиќ и Тачи

„Размената на територии е реална опција, ако големите сили го дозволат тоа“

Ризични идни сценарија

Ако дојде до размена на територии меѓу Косово и Србија, ќе се отвори Пандорината кутија на Балканот, барем во правна смисла. Како последица на тоа би можело повторно да се разгорат страстите во други големи области. Најтешко проценливи се последиците за Босна и Херцеговина. Српски хардлајнери во Република Српска никогаш не се откажале од плановите за приклучување кон Србија. Истото важи и за хрватските националисти во Западна Херцеговина, кои на драго срце би се припоиле кон Хрватска. Но, и Македонија и Црна Гора се мултинационални општества.

Парадоксално е тоа што политички и правно спорната размена на територии двете држави ги приближува кон ЕУ. Двете припаѓаат на шесте западнобалкански земји кои среднорочно сакаат да бидат примени во ЕУ, но кои прво треба да се докажат. И по ова прашање позициите се спротиставени. Францускиот шеф на државата Макрон би сакал првокласна ЕУ на „Напредните" (ЕУ во две брзини) и кога се во прашање нови членки крева рачна кочница, додека пак други сакаат „проблематичните случаи" да ги примат побрзо во европскиот курс наместо да ги остават пред портите на ЕУ каде ќе бидат изложени на влијанието на Кина, Русија и Турција.

Кој е за, кој е против?

Листата на про и контра таборите е долга на обете страни. Наводно и советникот за безбедност на Доналд Трамп, Џон Болтон, веќе го одобрува договорот. Колку долго ќе се задржат на тој став е со оглед на очигледната незаинтересираност на новата американска политика за Европа, под знак прашалник.

Сојузната германска влада на чело со Меркел е воздржана. Исто така и искусни државници како Карл Билд, поранешен специјален пратеник на ЕУ за Југославија и Волфганг Ишингер, еден од авторите на босанскиот Дејтонски договор. Џејмс Пердју кој беше десна рака на Ричард Холбрук во БиХ, јасно се изјасни против размената на територии меѓу Србија и Косово. Кристијан Шварц Шилинг е исто така еден од критичарите, тој беше висок претставник за БиХ во 2006-2007. година и член на кабинетот на Хелмут Кол, а неговиот став го дели и британскиот колега на истата функција Педи Ештон.

Повеќе:

Нова поделба на границите на Балканот- лоша идеја

Размена на територии - враќање во Среден век

Политичкото одбројување пак е во тек. На 8. септември српскиот премиер Вучиќ ќе го држи „најголемиот говор во нговиот живот” во Косовска Митровица. Неговата понуда за размена на територии е лекција за метаморфозата на еден националистички јастреб во ЕУ- Европеец. Србија сака да биде примена во клубот во Брисел и тоа е приоритет. Тагата за делумната загуба на лулката на Србите, во Белград ќе се држи во потесни рамки.