Тргнете ја Македонија од историчарите!

Среде целата романтика околу договорот со Македонија не е лошо малку да се смириме. Што точно ќе разјаснува комисијата за историја? Да речеме, ќе се јават разумни луѓе и ќе објават: Да, Самуил, иако ѝ става крај на тогашната легитимна династија, продолжува да се нарекува бугарски цар. Но и: Да, бугарското царство се поместува кон запад и се сместува на територијата на денешна Република Македонија. И потоа?

Тука има два типа на национална идентификација: историска и територијална. Каде била заменета глаголицата со кирилица - во бугарската држава или на територијата на денешна Македонија? Точни се и двете. Домородците ја сметаат Канада за своја, затоа што територијата е исконски нивна; британската монархија смета дека завладеала со неа и ја претворила во држава. Кога ѝ одговара, Бугарија ја изостава историската легитимација и се претставува како наследник на автохтоните Тракијци - тоа важи за битката со наследниците на Источната Римска империја - Грците. Истите Грци кои ја приватизираа историјата на регионот, а нам ни оставија етноси и природни убавини.

Врската меѓу денешните Македонци и Александар Велики се одржува само на името кое ги преживеало ветриштата низ вековите. Но, не го правиме ли и ние истото, кога градиме мост од државата на Кубрат до таа на Трновскиот устав? Националниот идентитет е таков - колаж од импровизирани елементи склопени во конкретни историски моменти. Во Скопје го преведуваат Вапцаров и истовремено го сметаат за македонски поет, ние пак се гордееме со Џон Атанасов, кој немал особено силна врска со родниот крај.
Збирот од историски факти не го создава идентитетот. Идентитетот е нешто повеќе или помалку - според тоа како гледате. Тоа е волја да се живее заедно. Историските факти се суровина, но не и причина за националниот идентитет. Апсурдно е да сметаме дека една комисија од учени може ви свика: простете, сте се посрамотиле, вие не сте христијанин, туку будист. А впрочем токму тоа беше правено со бугарските Турци во времето на „процесот на обновата“.

Да пиеме во чест на разликите

Македонија врвеше по сопствен пат низ целата нова историја - исклучок се само руската окупација во 1878 и Хитлеровата, за која е срамно да се потсетуваме. Современите Македонци се различни од нас и „признавањето“ на едни или други факти не можат да го сменат тоа. Идентитетите прво треба да се разберат и признаат. Знаете ли колку се навредив кога во 90-те години еден француски професор пријателски ми кажа: А бе вие всушност сте Руси, нели? Нема ништо против Русите, тие се пославна нација од нашата, но ете досега го паметам. Нашите сонародници го прават тоа непрекинато со Македонците и резултатот е тешка омраза. Треба да почнеме со следното: да погледнеме во разликите, па ако сакате, и да пиеме во чест на разликите меѓу нас.

Добрата вест од антропологијата е дека идентитетите се менуваат. Немало Македонци во денешна смисла пред 20. век, а што точно значело Бугарин пред 17. век едноставно не знаеме. Од една страна, денес идентитетите се фрагментираат: се појавуваат Баскијци, донбасци, па дури и борци за слобода во измислената Паданија по долината на По. Паралелно течат и обратни процеси на окрупнување на идентитетите - почнувајќи од големите монотеистични религии и универзализмот на модерноста, па дури до глобалната култура на современиот свет, во кој и Бугари, и Македонци во истите фармерки ги пиратираат истите серии на истите лаптопи.

Проблемот наш „на Балканите“ е што не научивме да живееме истовремено со неколку видови идентитет. Општочовечката солидарност на пример, која дојде на дневен ред со бегалците, брутално ѝ беше спротивставена на националната - ако си Бугарин, треба да им помагаш само на своите; кој им помага на странци тој е предавник; или човек или Бугарин. Тоа одѕвонуваше дури и од црковните проповедалници. По истиот урнек, луѓето од Пиринска Македонија не смеат да се нарекуваат Македонци, освен со ограда дека сите Македонци се Бугари и обратно. Затоа што регионализмот се смета за предавство. И затоа што не сме излезени од идентитетското едноумие од времето на националната изградба.
Оттука и нашата апсурдна ситуација со Македонија: не може ем да сме различни, ем - поблиски одошто, на пример, со Унгарците. Треба едните да им го наметнат своето едноумие на другите и оттука победник во тоа глупаво перчење не може да има, и се влечеме така со децении.

Искомплексирани држави

Европската Унија со децении се обидува да гради наднационален идентитет поддржувајќи проекти кои ставаат акцент не на историјата на војните, туку врз мирното секојдневие, трговијата, културната размена. Таа политика беше многу успешна за помирувањето меѓу Франција и Германија, но не напредна многу меѓу Германија и Полска. Уште понеуспешно, ми се чини, ќе биде тоа меѓу искомплексирани држави како Бугарија и Македонија, каде историјата се сведува на херои и гордости. Да не ја ни споменувам темата за признавањето на сопствената вина, задолжителна за секое зближување: нашата - за пронацистичката окупација, нивната - за антибугарските прогони пред и по неа.

Притоа, многу поуспешна се покажа една сосема друга европска политика, на прв поглед без врска со идентитетот, а многу попрактична: мобилноста. Ако нешто денес ги прави луѓето на нашиот континент Европејци, тоа не е знаењето за тоа чиј крал точно бил Карло Велики. Тоа е опуштеноста со која човек тргнува да си ја бара среќата во Ирска, започнува бизнис во Шпанија, си наоѓа брачен другар во Романија или едноставно се шетка по париската променада. Насекаде е различно, но во една позната рамка.
„Поколенијата на Еразмо“ ги нарекуваат тие млади Европејци, кои минуваат дел од школувањето во друга европска држава. Не ли ни треба нешто такво со Македонија? Не европски Еразмо, туку една двострана програма за размена на сите нивоа, професионално усовршување, гостување во семејства... До ден- денешен набљудувам како луѓето од бивша Југославија на конференции функционираат како една група- се колеа, се караа, и пак се бараат. Зошто? Затоа што долго време правеле нешто заедно.
Едноставно треба извесно време нашите „романтични“ историчари да замолкнат - да тргнеме со зближувањето прагматично, ако сакате и со цинизмот на социјалните науки - преку чинење, а не со дрдорење.

Ивајло Дичев е професор по културна антропологија на Факултетот за Филозофија при Универзитетот во Софија.