1. Прескокни до содржината
  2. Прескокни до главната навигација
  3. Кон други страници на DW

Украина пет години по Мајдан - реформи со темпо на полжав

Еуген Таисе
21 ноември 2018

Пред пет години стотици илјади Украинци излегоа на протести против самоволието и корупцијата. Денес кај нив владее отрезнување. Елитите само со половина сила ја спроведуваат реформската агенда, под притисок на ЕУ.

https://p.dw.com/p/38boi
Ukraine Proteste für europäische Integration in Kiew 21. Nov. 2013
Фотографија: Reuters

Михајло Шернаков до крајот на својот живот ќе се сеќава на драматичните ноемвриски денови во 2013. година. Заедно со милиони проевропски настроени Украинци, тој протестираше за склучување Договор за асоцијација со ЕУ. По повеќегодишните преговори, владата во Киев на 21. ноември го откажа планираното потпишување и се сврте кон Русија. Една недела подоцна, кога студентска проевропска демонстрација на Мајдан, Плоштадот на независноста во Киев, беше брутално растурена, Шернаков беше меѓу стотиците илјади револтирани Украинци кои излегоа на улиците.

За тогаш 28-годишниот човек во тој момент многу нешта биле во игра. Младиот правник од Виница, провинциски град на 250 километри југозападно од главниот град, се наоѓал на почеток на брза нагорна кариера. Тој веќе бил судија во регионалниот Управен суд и со тоа дел од системот против кој излегол на протести. „Имав среќа да работам во релативно млад тим. Но, брзо ја увидов политичката зависност и коруптивноста на судовите во Украина“, вели Шернаков во интервју за Дојче веле.  

Реформски елан по соборувањето на режимот

Само неколку недели по бегството на претседателот Виктор Јанукович и неговото корумпирано опкружување во Русија, во февруари 2014. година, новата влада во Киев го потпиша  Договорот за асоцијација со ЕУ.  На местата на страите советски апаратчици во владата делумно дојдоа млади министри со меѓународно искуство. Украина во ова време се преобразуваше со впечатливо темпо.

Под притисок на опасноста од банкрот, затворени се дупките кои на властодршците со години им овозможуваа пљачкање на државните каси. На притисок на меѓународните доверители, реформите од 2014. година доведоа до заштеди во државниот буџет во годишен износ од околу шест милијарди долари, пресметаа неодамна експертите од Институтот за економски истражувања и политички консалтинг, ИЕР во Киев. „Пред реформите, парите се одлевале во џебовите на одредени лица“, вели експертката Александра Бетли од ИЕР. Олигарсите на пример се богателе преку големите државни енергетски концерни кои биле под нивна контрола.

Myhailo Schernakov (Zhernakov)
Михајло Шернаков е разочаран од реформското темпоФотографија: RPR

По еуфоријата следуваше отрезнување

Но, реформската еуфорија во Киев испари по помалку од две години. Забележителен беше почетокот на 2016. година, оставката на младиот министер за економија, Аиварас Абрамавициус. Негова главна цел беше да им се одземе контролата на олигарсите и влијателни политичари врз државните концерни. При неговата оставка, министерот јасно кажа дека бил ставен под притисок од страна на сиви еминенции од опкружувањето на претседателот Петро Порошенко.

И младиот судија Михајло Шернаков доживеал отрезнување наскоро по демонстрациите на Мајдан. Тој редовно патувал до Киев, на советувања околу вовдување судски реформи. Врз основа на неговите студиски престои во Ротердам и Болоња, Шернаков располага и со меѓународна експертиза. Негова најголема желба е реформирање на украинското судство на начин кој ќе го заштити од политички влијанија. Но, Шернаков набрзо сфатил дека новото раководство во Киев сака да владее со старите методи.

Нови закони, старо судство

На крајот на 2015. година младиот судија конечно дал оставка, во знак на протест против политичките притисоци врз судството. На активисти и млади политичари, со помош на ЕУ им успеало да се изборат за формирање нови професионални судски тела, но во пракса малку нешто се сменило.

„Судиите и натаму се зависни од властодршците. Органите за самоуправа сега се злоупотребуваат за казнување на судии кои им пркосат на моќниците“, истакнува Шернаков. Во пракса, реформата потклекна пред инстиктот за одржување на власт на старите елити во Киев, но и недоволната волја на старата судска гарда да се бори за независност.

Сепак, Шернаков не сака да се предаде. Тој основал невладина организација, која со помош на меѓународна експертиза се труди да предизвика долгорочна промена на системот. „Промените треба да дејствуваат порано, уште при образованието на судиите“, вели активистот.

Bundespräsident Frank-Walter Steinmeier in der Ukraine 2018
Германскиот претседател Франк-Валтер Штајнмајер со претставници на невладини организации во УкраинаФотографија: Bundesregierung/S. Steins

Порошенко - реформист со половина сила?

Довербата во украинскиот претседател Петро Порошенко ја загубила и Дарина Каленјук од украинскиот „Антикорупциски акционен центар“. Таа критикува дека раководството во Киев само ги залажува меѓународните кредитори како Светска банка, ММФ и ЕУ дека спроведува реформи. „Мораме да ги разоткриеме измамите на владата во ветените реформи и јасно да им ги претставиме ризиците на нашите меѓународни партнери“, вели Каленјук. Нејзината невладина организација, но и онаа на Шернаков, редовно добиваат поддршка од фондации и различни држави-членки на ЕУ. 

Келенјук и Шернаков се претставници на  новата генерација  на украински реформски актери по Мајдан. Во изминатите години тие имаа прилика да соберат впечатливо експертско знаење. Во меѓувреме, тие се вклучени во меѓународни мрежи. Европските водечки политичари од Берлин, Париз или Брисел при своите посети на Киев не се среќаваат само со државни украински функционери, туку и со антикорупциските активисти.

Земјата се промени за изминатите пет години

Без оглед на  растечкиот отпор против реформите,  Украина пет години по востанието Мајдан, е сепак е друга земја. Реформски успех со сигурно најголемо симболичко значење е визната либерализација со мнозинството земји од ЕУ. Речиси 1,5 милиони Украинци имале можност од 2017. година да влезат во Шенген-просторот без мачните визни постапки. 

Како дел од „визниот реформски пакет“ во 2015. година настана независното Национално антикорупциско биро, НАБУ. Претседателот Петро Порошенко доби пофалби по тој повод на меѓународна сцена. Но, наскоро невладините организации заѕвонија за аларм. НАБУ постојано е спречувано во работата од страна на Државното обвинителство, чиј раководител е близок човек на претседателот.

Ukraine Treffen Bundeskanzlerin Angela Merkel mit Antikorruptionsaktivisten
Германската канцеларка Ангела Меркел со антикорупциски активисти во КиевФотографија: Bundesregierung/J. Denzel

Антикорупциски суд како следен чекор

НАБУ успеа досега да докаже корумпираност на многумина влијателни политичари, меѓу кои и блиски соработници на Петро Порошенко. Но, ниту еден од нив досега не добил правосилна пресуда. Судиите од старата гарда ги оставаат предметите со години во фиоки. Редовно спорни одлуки во корист на моќниците предизвикуваат огорченост кај јавноста.

Од таа причина коалиција составена од невладини организации упорно се бори за воведување независен антикорупциски суд. Невладините организации се залагаат новиот суд да биде избиран од реномирана меѓународна експертска комисија во транспарентна постапка. Претседателот Петро Порошенко, по години одолговлекување и борби, неволно даде согласност. „Претседателот цели две години го блокира соодветниот закон“, подвлекува Шернаков. Тој верува дека во 2019. година сепак ќе биде формиран антикорупциски суд, макар и само благодарение на притисокот на меѓународните кредитори.