Gospodarka cyrkularna. Ratunek dla Ziemi przed tonami śmieci
28 listopada 2021
Wyspy śmieci w oceanach czy widoczne z kosmosu 40 milionów zużytych opon na pustyni w Kuwejcie – nietrudno znaleźć dowody na to, że Ziemia zasypywana jest śmieciami. Ma to katastrofalne skutki dla klimatu, ekosystemów i ludzkiego zdrowia.
Przetwarzanie odpadów
Wciąż powstające nowe tony śmieci to efekt systemu, w którym żyjemy. Gospodarka liniowa bazuje na wydobywaniu surowców i przetwarzaniu ich na dobra użytkowe, które po zużyciu w większości stają się odpadami. Są wyrzucane na wysypiska, spalane lub usuwane do środowiska naturalnego. Tylko część odpadów poddawana jest recyklingowi.
W przeciwieństwie do gospodarki linearnej, gospodarka cyrkularna, nazywana też gospodarką o obiegu zamkniętym, ma na celu stworzenie systemu, w którym w jak największym stopniu unika się odpadów, a te które powstają wykorzystuje się ponownie do wytwarzania nowych produktów. W gospodarce cyrkularnej cykl życia produktu jest wydłużony; ideą jest, aby konsumowany produkt był wykorzystany wielokrotnie, naprawiany i odnawiany. Gdy cykl życia produktu dobiega końca, pochodzące z niego surowce są poddawane recyklingowi. Powoduje to ograniczenie odpadów do minimum.
Badania Fundacji Ellen MacArthur wskazują, że gospodarka cyrkularna mogłaby przyczynić się do zmniejszenia globalnej emisji gazów cieplarnianych o jedną piątą, co czyni z tego rozwiązania kluczowe narzędzie w walce z kryzysem klimatycznym.
Z kolei według Światowego Forum Ekonomicznego przejście na gospodarkę cyrkularną mogłoby przynieść roczne globalne korzyści finansowe w wysokości 3,8 bilionów euro.
Zmiany na etapie projektowania
Przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym wymaga całkowitego przemyślenia sposobu, w jaki projektowanie może wydłużyć cykl życia produktu. Przykładem są jednorazowe kubki do kawy; choć wykonane z kartonu, często pokryte są warstwą plastiku, co sprawia, że ich recykling jest trudny, a czasem wręcz niemożliwy.
W przypadku urządzeń elektronicznych często łatwiej i taniej jest kupić nowy produkt niż naprawiać lub wymieniać części w starym. Zgodnie z założeniami gospodarki cyrkularnej, przeszkody te należy rozwiązać na etapie projektowania i produkcji.
Więcej niż recykling
Każdego roku wyrzucany jest co najmniej 1 miliard zużytych opon. Ponieważ guma jest wytwarzana z ropy naftowej, którą bardzo trudno poddać recyklingowi, opony są zazwyczaj spalane lub przetwarzane na niskiej jakości maty gumowe. Celem gospodarski cyrkularnej jest uniknięcie tzw. downcyclingu, czyli utraty wartości przetwarzanego materiału. Dlatego system ten oznacza coś więcej niż tylko recykling.
Niemiecka firma Pyrum Innovations poświęciła kilka ostatnich lat na opracowanie technologii, która niemal całkowicie odzyskuje olej ze zużytych opon. Jak mówi Pascal Klein, współzałożyciel Pyrum, zapotrzebowanie na ten proces obecnie rośnie. – Otrzymujemy zapytania prawie z każdego państwa – opowiada Klein. Firma planuje do 2025 roku wybudować 50 zakładów w Europie i dostarczać 100 000 ton oleju gigantowi chemicznemu BASF.
Rola technologii
Co roku na śmietnik trafiają 92 miliony ton starych tekstyliów, z czego tylko 1 procent jest poddawany recyklingowi. Głównym problemem w recyklingu tekstyliów jest brak szczegółowych informacji na temat materiałów, z których są wykonane. Berliński start-up circular.fashion pracuje nad technologią, która automatycznie rozpoznaje i sortuje włókna tekstylne oraz nadaje im „circular ID”, czyli coś w rodzaju dokumentu gospodarki cyrkularnej.
– To pozwala nam szybko obliczyć, czy ponowne wykorzystanie lub recykling jest najlepszy dla tego produktu – mówi Mario Malzacher, współzałożyciel firmy.
Koncepcja „circular ID” na poziomie europejskim znana jest jako „paszport produktu” i jest istotnym aspektem planu działań Unii Europejskiej na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym. Etykieta identyfikacyjna zawiera informacje o pochodzeniu, składzie, instrukcjach naprawy i możliwościach wycofania produktu z eksploatacji.
Wyzwania gospodarki cyrkularnej
Badania nad koncepcją gospodarki cyrkularnej przeprowadzone przez Uniwersytet Yale jednak pokazują, że wiąże się ona też z wyzwaniami. Naukowcy ostrzegają przed możliwością wystąpienia efektu „odbicia”, gdzie lepiej zaprojektowane i tańsze produkty mogą prowadzić do większej, a nie mniejszej konsumpcji. Byłoby to sprzeczne z ideą ekonomii o otwartym obiegu, ponieważ jej esencją jest to, że zużywa ona mniej zasobów niż gospodarka linearna – w przeciwnym razie zwiększa, a nie zmniejsza, ślad węglowy. Aby temu zapobiec, należy kontynuować badania i ostrożnie wdrażać podejście cyrkularne.
Przejście na gospodarkę cyrkularną jest jednak wciąż na wczesnym etapie. Według Circular Economy Gap Report, mniej niż 9 procent światowej gospodarki odzwierciedla zasady gospodarki cyrkularnej, podczas gdy zasoby są wyczerpywane z coraz większą intensywnością, konsumpcja rośnie, a postępy w zakresie zarządzania śmieciami są niewielkie.