Odnaleziony dziennik Himmlera – zwyczajne życie ludobójcy

Skrupulatnie prowadzony służbowy dziennik Heinricha Himmlera zawiera cały przekrój informacji o jego życiu: polityka miesza się z prozą życia, sprawy prywatne z eksterminacją milionów ludzi.

„Obiad w stołówce SS, narada z pułkownikiem, przejazd przez getto” - takie notatki widnieją pod datą 9 stycznia 1943, kiedy odwiedzał warszawskie getto.

Niemiecki Instytut Historyczny DHI w Moskwie natrafił w rosyjskim archiwum na dziennik, którego poszukiwano od dziesiątków lat.

Zdobycz wojenna

Tabloid „Bild” zamieścił w poniedziałek (1.08.2016) ekskluzywną relację o tym znalezisku i teraz sukcesywnie publikuje serię artykułów podających szczegóły z codziennego życia hitlerowskiego zbrodniarza. Historycy uważają Himmlera za drugą po Adolfie Hitlerze najbardziej wpływową osobę w Trzeciej Rzeszy.

Himmler, żyjący w latach 1900-1945, był organizatorem obozów koncentracyjnych, architektem zbrodniczej napaści na Europę Wschodnią i eksterminacji europejskich Żydów. Jego dzienniki z lat 1943/44 przez dziesięciolecia uważano za zaginione.

Lecz te ważne pod względem historycznym dokumenty przetrwały w centralnym archiwum rosyjskiego ministerstwa obrony (CAMO) w Podolsku koło Moskwy jako część zagrabionych przez Rosjan dóbr.

Odnaleziona agenda to około 1000 stron, zawierających m.in. 1600 nazwisk.

- Teraz możemy dokładnie stwierdzić, którego dnia w latach 1943/44 z kim Himmler się spotykał, w jakich miejscach przebywał i kto należał do grona jego najbliższych współpracowników - wyjaśnia historyk moskiewskiego DHI Matthias Uhl w rozmowie z agencją prasową DPA. Dla szefa moskiewskiego instytutu prof. Nikolausa Katzera agenda ta jest pomocna przy dokładnej rekonstrukcji niektórych procesów decyzyjnych i określonych konstelacji personalnych hitlerowskiego aparatu władzy. Ma to ogromne znaczenie dla badań naukowych, podkreśla prof. Katzer.

Niemiecko-rosyjski projekt naukowy

Szczególnie z drugiej połowy okresu wojennego, kiedy hitlerowskie Niemcy chyliły się ku upadkowi, istnieje stosunkowo niewiele dokumentów. Wiele z nich dostało się w ręce Armii Czerwonej idącej na Berlin.

Służbową agendę Himmlera z lat 1941/42 odkryto także w jednym z rosyjskich archiwów w roku 1991. Niemieccy historycy, działający w Moskwie, współpracują z archiwum wojskowym CAMO, ponieważ znajduje się tam około 2,5 miliona kart dokumentów niemieckiego Wehrmachtu. W ramach niemiecko-rosyjskiego projektu są one przetwarzane cyfrowo i umieszczane w Internecie.

Ustalanie faktów i ich relacji

Pierwsze informacje o agendzie Himmlera z lat 1943/44 pojawiły się w roku 2010, opowiada Matthias Uhl. Od roku 2013 naukowcy są pewni, że agenda ta jest autentyczna i kompletna. Matthias Uhl i prof. Dieter Pohl z Klagenfurtu chcą opublikować to znalezisko do końca roku 2017 w formie dwóch tomów książkowych, opatrzonych komentarzami.

- Lapidarne, codzienne notatki wymagają komentarzy i wyjaśnień. Każde nazwisko, każde spotkanie musi być zweryfikowane na podstawie innych źródeł, bo tylko w ten sposób pozyskać można informacje o przypuszczalnych tematach rozmów i decyzjach Himmlera. Można wyjaśnić to na przykładzie jego odwiedzin w Warszawie w roku 1943, które prawdopodobnie dotyczyły likwidacji getta. Kilka dni po tej wizycie Żydzi w warszawskim getcie stawili po raz pierwszy zbrojny opór przeciwko ich deportacji do obozów zagłady. W kwietniu 1943 w getcie wybuchło powstanie, które zostało brutalnie stłumione przez oddziały SS i Wehrmachtu.

"Zwyczajny człowiek"

Oprócz informacji o sprawach zaprzątających hitlerowskiego zbrodniarza na codzień, z krótkich notatek wyłania się także wizerunek Himmlera jako osoby prywatnej. Cierpiał na dolegliwości żołądkowe i często poddawał się masażom przez swojego przybocznego lekarza Felixa Kerstena. Regularnie odnotowywał rozmowy telefoniczne z „Mami i Püpi” czyli ze swoją żoną Margaretą i córką Gudrun, mieszkającymi w Gmund w Bawarii nad Tegernsee.

Oprócz rodziny Himmler miał także związek ze swoją byłą sekretarką Hedwig Potthast, z którego narodziło się dwoje dzieci. Naukowcy przypuszczają, że schadzki z nią odnotowywane były pod niewinnym hasłem „inspekcja” albo „podróż”. Himmler chętnie grał w karty – Doppelkopf, w lodowe kręgle - Eisstockschiessen, a nocą chętnie obserwował gwiazdy. Ale przede wszystkim jako naczelny dowódca SS utrzymywał mnóstwo kontaktów. Wiele informacji wskazuje na to, jak próbował przez SS wpływać na ważne instancje w partii, państwie, wojsku i gospodarce, podkreśla historyk Matthias Uhl.

W opinii prof. Katzera przerażające jest to, jak w notatkach tych splatają się sprawy prywatne i zbrodnicze rozkazy, co tylko ukazuje jego potworność.

Pod koniec II wojny światowej na jaw wyszło tchórzostwo Himmlera. Jeden z głównych sprawców hitlerowskiego terroru wystąpił z kilkoma pozornymi inicjatywami pokojowymi, po czym uciekł pod przybranym nazwiskiem. Otruł się 23 maja 1945 będąc w brytyjskiej niewoli.

DPA / Małgorzata Matzke