Ukraiński dyrygent: nowa orkiestra po ucieczce z Mariupola
2 kwietnia 2023
Przed inwazją Rosji na Ukrainę dyrygent Wasyl Kriaczok prowadził normalne życie. Do końca nie wierzył, że Rosja rozpocznie ofensywę i przygotowywał się do koncertów, które miały się odbyć w filharmonii w Mariupolu w marcu 2022 roku. Tydzień przed napaścią Rosji na Ukrainę wraz ze swoją Kameralną Orkiestrą Renesansową zorganizował wieczór muzyki klasycznej. Miał to być jego ostatni występ w Mariupolu.
Setki ludzi szukało schronienia
– Nawet 24 lutego życie w Mariupolu toczyło się w miarę normalnie. Byliśmy przyzwyczajeni do takich sytuacji, ponieważ podczas ośmioletniej wojny (na wschodzie Ukrainy) i na Mariupol czasami spadały bomby. Ale nikt nie przypuszczał, że dojdzie do wielkiej wojny. A między 24 lutego i 1 marca mieszkańcy łudzili się, że wszystko skończy się za dwa, trzy tygodnie, najpóźniej za miesiąc. Gdy jednak wojska rosyjskie otoczyły miasto, wszystko stało się jasne – wspomina Ukrainiec.
Rosyjscy okupanci krok po kroku niszczyli miasto. Ginęło coraz więcej ludności cywilnej, a wychodzenie na zewnątrz stało się niezwykle niebezpieczne. Dlatego ludzie spędzali większość czasu w piwnicach. Co więcej, w poszukiwaniu schronienia przed rosyjskimi bombami udawali się setkami nie tylko do miejskiego teatru, który 16 marca został zbombardowany przez Rosjan, ale także do filharmonii.
– Ludzie przychodzili do filharmonii, bo nie byli tam sami. W budynku przebywało około 1200 osób. Biznesmeni i osoby, które zostały w mieście, pomagali w organizowaniu żywności. Nie było prądu, wody, ogrzewania. Gdy spadł śnieg, zbierano go i topiono i gotowano – opowiada Wasyl Kriaczok, który starał się wszystkim zapewnić miejsce w budynku.
Obiekt nie został zniszczony, ale fale uderzeniowe od wybuchów uszkodziły okna i drzwi. Ponieważ filharmonia nie miała piwnic, nie mogła służyć jako schron przeciwlotniczy. – Gdyby okupanci zrzucili bombę lotniczą tak, jak na budynek teatru, nikt z nas by nie przeżył. Filharmonia jest znacznie mniejsza od teatru – wyjaśnia dyrygent.
„Rosjanie byli bez litości”
Wasyl Kriaczok spędził w mieście oblężonym przez Rosjan dwa miesiące. Był świadkiem najgorszych zbrodni, jakich dopuszczali się rosyjscy żołnierze. W drodze z mieszkania do filharmonii często natrafiał na ludzkie zwłoki.
– Każdego dnia, przechodząc przez podwórka, widziałem ciała zabitych. A że temperatura otoczenia wynosiła -10, -12 stopni, a w marcu i kwietniu wciąż panował chłód, ciała nie rozkładały się tak szybko. Zakopywano je, jak się dało, niezbyt głęboko, a na wierzchu przysypywano ziemią. Rosjanie mordowali bezlitośnie – wspomina artysta. W pierwszych miesiącach okupacji zabili wielu jego znajomych, a niektórzy z nich ginęli na jego oczach.
Z każdym dniem przemieszczanie się po Mariupolu stawało się coraz bardziej niebezpieczne. Można było nie tylko zginąć od bomb czy ostrzału wyrzutni rakietowych, lecz także z rąk snajperów lub od min, którymi Rosjanie naszpikowali miasto.
– Gdy wychodziliśmy na zewnątrz, staraliśmy się poruszać tylko po śladach samochodów. Kiedyś byłem świadkiem tego, jak ktoś zrobił krok o pół metra dalej, wchodząc na minę. Nic z tego człowieka nie zostało.
Z Mariupola do Kijowa
Dyrygentowi udało się uciec z Mariupola pod koniec kwietnia 2022 roku. Prawie przez tydzień był w drodze. Trasa wiodła przez okupowane miasto Donieck do Rosji, następnie przez Łotwę do Polski i w końcu do Niemiec. Sama podróż do Doniecka trwała prawie osiem godzin.
– Odległość wynosiła 120 kilometrów, a ponieważ w regionie toczyły się walki, jechaliśmy bocznymi drogami przez wioski. Miałem ze sobą trzy małe psy. W Doniecku spędziliśmy noc – opowiada dyrygent. Zanim został wpuszczony do Rosji, udało mu się już z wyprzedzeniem zorganizować papiery dla psów, a dla siebie tzw. zaświadczenie o przejściu filtracji. Jak dodaje: „Rzecz jasna, że nie przeszedłbym prawdziwej filtracji, bo zawsze byłem proukraiński”.
Z Doniecka został przewieziony do Rosji. Podróż przez Rosję do Łotwy trwała 39 godzin, potem dalej przez Polskę do córki w Niemczech. To był jedyny sposób na ucieczkę z okupowanego Mariupola. Do kontrolowanego przez Kijów terytorium w Donbasie można było dotrzeć jedynie pieszo, ryzykując życiem.
Większość muzyków, kolegów Wasyla Kriaczoka, została jednak w Mariupolu. Ci, którzy mogli i chcieli uciec, przedostali się na terytorium kontrolowane przez Ukrainę, inni zostali w Rosji, jeszcze inni przedostali się przez Rosję do Gruzji lub do UE.
Trzech muzyków z orkiestry kameralnej zostało i gra teraz w zorganizowanej przez okupantów tzw. orkiestrze Państwowego Konserwatorium w Doniecku. Filharmonia w Mariupolu jako taka już nie istnieje. Większość muzyków orkiestry dętej i orkiestry muzyki ludowej pozostała. Wasyl Kriaczok jest wstrząśnięty tym, że współpracują z okupantami.
Marzenie o koncercie w Mariupolu
Przeżycia i silny stres doprowadziły u Wasyla do problemów z sercem, ale nadal pracuje intensywnie jako muzyk. W międzyczasie przeniósł się do Kijowa i tam odbudowuje skład swojej orkiestry. Dołączyło do niej pięciu muzyków z Mariupola oraz muzycy z Ługańska i Charkowa, którzy podobnie jak on przenieśli się do stolicy Ukrainy. Z jego Kameralną Orkiestrą Renesansową współpracuje też około 10 muzyków z innych orkiestr. Chcą mu pomóc do czasu skompletowania nowego składu.
– Życie toczy się dalej. Zaczynamy wszystko na nowo. Co innego nam pozostaje? Nie chcemy umierać. Myślę, że będę pracował i żył jeszcze 20 lat. 70 lat to dla dyrygenta i dla ludzi pracujących twórczo czas dojrzałości, a nie starości – mówi dyrygent. I dodaje: „Najważniejsze, że zdrowie dopisuje i wróg znika z naszego kraju”.
Wasyl Kriaczok już planuje trasę koncertową po Ukrainie i Europie. Ale największym marzeniem ukraińskiego dyrygenta jest powrót na scenę filharmonii w Mariupolu.