Zachodnie sankcje na Iran

Strzelanie ostrą amunicją do ​​demonstrantów, brutalne aresztowania na ulicach, ataki na szkoły i uniwersytety: dla wielu zagranicznych rządów są to oczywiste dowody, że reżim mułłów w Iranie masowo łamie prawa człowieka, aby odzyskać kontrolę nad sytuacją w kraju. Według organizacji praw człowieka w wyniku przemocy ze strony sił bezpieczeństwa zginęły już setki osób.

Od ponad miesiąca narastają protesty przeciwko ultrakonserwatywnym przywódcom w Iranie. Pierwotnym powodem tych demonstracji była śmierć 22-letniej Kurdyjki Jiny Mahsy Amini. Tak zwana policja do spraw moralności aresztowała ją i ciężko pobiła z powodu niewłaściwie założonej chusty. Obecnie te największe protesty od czasu rewolucji islamskiej w 1979 roku, kierują się także przeciwko dyktatorskim rządom w tym kraju.

Inne państwa okazują ogromną solidarność z irańską ludnością cywilną. Ostatnio na irańskie przywództwo nałożono kolejne sankcje.

Jakie sankcje ze strony Zachodu?

Jako pierwszy we wrześniu zareagował rząd Stanów Zjednoczonych, który nałożył sankcje na policję religijną i wyższych urzędników do spraw bezpieczeństwa. W praktyce oznacza to zamrożenie wszelkiej własności tych osób w USA, a obywatelom Stanów Zjednoczonych zabrania się prowadzenia z nimi interesów. Jak zaznaczano, rząd USA rozważa dalsze środki odwetowe.

W tym tygodniu do sankcji dołączyła także Unia Europejska: ministrowie spraw zagranicznych UE podjęli decyzję o takich środkach wobec jedenastu osób i czterech organizacji. Wśród nich znalazł się szef tzw. policji do spraw moralności Mohammed Rostami, minister informacji Eisa Zarepour, odpowiedzialna za szeroko zakrojone blokowanie internetu, oraz wysocy rangą urzędnicy. Ogłoszono wobec nich zakaz wjazdu do UE, a ich ewentualne aktywa na rachunkach europejskich zostaną zamrożone.

Dotychczasowe sankcje

Zachodnie sankcje wobec Iranu istnieją tak długo, jak sama Republika Islamska. Stany Zjednoczone po raz pierwszy nałożyły sankcje na Teheran w 1979 roku, kiedy wybuchła rewolucja w Iranie. Wówczas była to odpowiedź na okupację ambasady USA przez irańskich studentów, którzy wzięli za zakładników 52 amerykańskich dyplomatów, domagając się ekstradycji szacha Rezy Pahlawiego. W trakcie pierwszej wojny w Zatoce Perskiej USA nałożyły również embargo na broń.

Jednak głównym obiektem obowiązujących obecnie sankcji jest irański program nuklearny. Już w 1995 roku prezydent USA Bill Clinton zerwał wszelkie więzi handlowe i inwestycyjne w celu odizolowania na arenie międzynarodowej Iranu, uważanego za „inspiratora i sponsora terrorystów”. – Dążenie Iranu do zdobycia broni nuklearnej i produkcji niezbędnych do tego rakiet, jeszcze bardziej się zintensyfikowały – powiedział wtedy Clinton. Nie można jednak wykluczyć, że sankcje niewiele tu zmienią – dodał.

I rzeczywiście: Teheran zintensyfikował swój program nuklearny, co spowodowało, że także Rada Bezpieczeństwa ONZ zaczęła być aktywna: w latach 2006-2015 uchwaliła serię rezolucji, które obejmowały również surowe sankcje. Dotyczyły one m.in. embarga na broń, zamrożenia irańskich aktywów – w tym irańskiego banku centralnego – zakazu podróżowania i ograniczeń handlowych. Irańskie samoloty transportowe nie mogły już lądować na lotniskach UE, a wielu osobom zakazano wjazdu. W 2012 roku banki irańskie zostały wyłączone z systemu Swift, który obsługuje przelewy międzynarodowe. Stale rosnąca presja miała skłonić Teheran do porzucenia ambicji nuklearnych.

Sankcje wymierzone w program nuklearny

Jesienią 2015 roku nastąpił przełom: w wiedeńskim porozumieniu nuklearnym (JCPOA) Iran zadeklarował, że wycofa się w dużej mierze z programu nuklearnego, a w zamian UE i USA zawieszą środki sankcyjne. Jednak w 2018 roku Stany Zjednoczone pod rządami prezydenta Donalda Trumpa wycofały się jednostronnie z tej umowy i przywróciły większość sankcji – w rezultacie Teheran uznał, że nie jest już związany tym porozumieniem, stopniowo wycofywał się z zawartych w nim zobowiązań i ponownie zaczął wzbogacać duże ilości uranu.

Na razie obowiązują tylko sankcje ze strony USA, które posiadają jednak globalne konsekwencje – Iran po raz kolejny został odłączony od systemu Swift. Z drugiej strony, ostre sankcje ogłoszone przez ONZ wejdą dopiero w życie, kiedy jedna z umawiających się stron (oprócz pięciu mocarstw z prawem weta w ONZ, porozumienie JCPOA z Iranem negocjowały także UE i Niemcy) – uruchomi tak zwany mechanizmem „snapback”. Trump próbował tego w 2020 roku, ale bezskutecznie, ponieważ z prawnego punktu widzenia USA nie były już stroną tej umowy.

Następca Trumpa, Joe Biden, chciał odnowić to porozumienie, ale jak dotąd nowe negocjacje zakończyły się niepowodzeniem. Obecnie – również w świetle bieżących wydarzeń w Iranie – nic nie wskazuje na szybki przełom w tej kwestii. Pozostałe umawiające się strony, jak np. UE, mogą teraz wykorzystać zamrożenie negocjacji względnie mechanizm „snapback” jako kolejny środek wywierania presji, ale reakcją Iranu będzie prawdopodobnie jeszcze bardziej agresywne forsowanie własnych nuklearnych ambicji.

Kara za dostawy dronów do Rosji?

Od kilku tygodni mnożą się informacje, że Rosja prowadzi inwazję na Ukrainę także przy pomocy dronów irańskiej produkcji. Zwłaszcza w ciągu ostatnich kilku dni użyto wielu dronów kamikaze – strona ukraińska opublikowała zdjęcia, na których widoczne są irańskie modele tej broni. Ukraina rozważa obecnie zerwanie stosunków dyplomatycznych z Iranem.

Dostawy dronów mogą również skutkować dalszymi zachodnimi środkami odwetowymi. Minister spraw zagranicznych Niemiec Annalena Baerbock powiedziała, że ​​podczas obrad Rady Europejskiej wezwała do ogłoszenia „kolejnego pakietu sankcji przeciwko irańskiemu reżimowi”. W tym celu jednak należy najpierw dokładnie wyjaśnić sprawę z dronami, aby prawnie wszystko było jasne – powiedziała Baerbock w telewizji ZDF.

Rzeczniczka wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Josepa Borrella ogłosiła w środę (19.10.2022), że Europa zareaguje na irańsko-rosyjską umowę dotyczącą dronów w „jasny, szybki i jednoznaczny sposób”. Według doniesień mediów kolejny pakiet sankcji przeciwko łącznie ośmiu osobom i organizacjom jest już opracowywany.