د ژنیو کنوانسیونونه: په وسله والو شخړو کي باید کوم قوانین رعایت سي؟

۷۰ کاله مخکي د ژنیو په کنوانسیون کي درج سول چي حتی د جنگ جگړو پروخت باید ځیني قواعد په پام کي ونیول سي. د څلور تړونونو او په هغو پوري مربوطه پروتوکولونو ټولو ۱۹۶ لاسلیک کوونکو هیوادونو ژمنه وکړه چي په وسله والو شخړو کي به بشري اصول رعایتوي. په دې ډول د ژنیو کنوانسیون نړیوال دي او په ټوله نړۍ کي اعتبار لري.

د سره صلیب، سرې میاشتی او له ۲۰۰۵ کال راهیسي د سور کریستال سمبولونه، ټوله په وسله والو شخړو کي د ساتني سمبولونه دي. په نړیواله سطحه په رسمیت پیژندل سوو دغو نښو څخه استفاده، د ژنیو په کنوانسیون کي تنظیم سوې او د بشري او صحي چارو مرستندویان او روغتونونه باید له بریدونو څخه وساتي.

د ژنیو د لومړي کنوانسیون له مخي، ټپیان، ناروغان او بې وسلې سرتیري له هر لوري چي وي، د ساتني، ژغورني او صحی پالني حق لري. د جنگي خواو روغتیايي کسان مؤظف دي چي ټولو ټپیانو ته رسیدگي وکړي. هغه مرستندویان چي د سره صلیب د بین المللي کمیټې تر نښان لاندي فعالیت کوي، له هر ډول جنگي چلن څخه باید وساتل سي.

په سمندر کي د وسله والو ځواکونو په اړه د ژنیو د دوهم کنوانسیون له مخي، د هغوی ساتنه هم په نظر کي نیول سوې. ټپیان، ناروغان او له ناخوالو سره مخامخ، په بیړیو کي ناست کسان هم باید وژغورل سي، دا بې تفاوته ده چي د کوم لوري له پاره جنگیږي. علاوه پر دې، د ملکي او نظامي بیړیو، د ژغورني کښتيو او یا ژغورني هلیکوپترو د ساتني علامو ته باید درناوی او د هغوی ساتنه وسي.

د ژنیو دریم کنوانسیون د جنگي اسیرانو د ساتني په هکله دی چي له مخي يې باید، دغه کسان له اجباري کارونو، شکنجې او یرغمل نیولو سره مخامخ نه سي. د هغوی د ساتني کمپونه باید له جنگي سیمو څخه لیري جوړ سي. د نوموړي کنوانسیون پر اساس، جنگي اسیران د بشري چلن او مناسبي پالني حق لري. د جگړې د ختمولو په صورت کي باید هغوی بیرته آزاد کړای سي.

د کارپوهانو ارزونه ښيي چي په وسله والو شخړو کي، د هر سرتیري په مقابل کي ۱۰ غیر نظامي کسان وژل کیږي. په دې اړه رپوټ د «عامه روغتیا» په نامه امریکايي مجلې کي خپور سوی دی. دا په داسي حال کي ده چي د ژنیو په څلورم کنوانسیون کي ټولو غړو هیوادونو ژمنه کړې ده چي د جگړو او وسله والو شخړو پر وخت به د غیر نظامي کسانو ساتنه وکړي.

د ژنیو په ټولو کنوانسیونونو کي دریمه ماده مشترکه ده چي په هغې کي په شخړو کي د انساني چلن حداقل ستندردونه ټاکل سوي دي. د ژنیو په څلورم کنوانسیون کي چي په ۱۹۴۹م کال کی تصویب سو، دغه موضوع په مشخص ډول یاده سوې ده او یوازي دولتونو ته متوجه نه ده، بلکي په یوه هیواد کي د شخړو خواوی هم شاملیږي.

د ژنیو د کنوانسیون اول او دوهم الحاقي پروتوکولونه چي په ۱۹۷۷م کال کي تصویب سول، پر غیرنظامي کسانو بریدونه او همدارنگه وسله وال سیستمونه چي ملکي کسان تر هدف لاندي نیسي، منع سوي دي.

په اوسنیو کنوانسیونونو او نړیوالو بشري حقونو کي، نوي اصول لکه سایبري بریدونه، جنگي روبوتونه او د بې پیلوټه الوتکو په مرسته بریدونه نه دي راغلي. همدارنگه اقلیمي زیانونو ته چي د شخړو اړخونو له خوا رامنځته کیږي، هم په دغو کنوانسیونونو کي پاملرنه نه ده سوې. فعلاً د ملگرو ملتونو سازمان، نړیوال بشري حقونه او په وسله والو شخړو کي د چاپیریال ساتني په اړه یوې مسودې باندي کار کوي.

ددغه کنوانسیون لاسلیک کوونکي هیوادونه مکلف سوي دي چي وضعيت په خپله کنترول او د اړتیا وړ اصلاحات عملي کړي. د سره صلیب نړیواله کمیټه په رسمي ډول داسي یو بڼسټ دی چي کولای سي، څارنه وکړي، خو هر وخت که یو هیواد ونه غواړي او یا په داسي یو حالت کي نه وي چي دغه کنوانسیونونه رعایت او تضمین کړي، بیا نو دغه کمیټه هم چندانی نفوذ نه لري. د هیوادونو د چلن په هکله د څارنې رپوټ پټ ساتل کیږي او نه خپریږي.