Babai i të drejtave të fëmijëve

Monumente përkujtimore, statuja dhe piktura e mbajnë të gjallë kujtimin ndaj tij: Një burrë në mes të fëmijëve, më i vogli në krahët e tij - në rrugën drejt kampit të shfarosjes. Më 5 gusht 1942 herët në mëngjes ushtarët SS zbrazën jetimoren e drejtuar prej Janusz Korczak në geton e Varshavës. Ai i drejtonte të 200 fëmijët e marrë në mbrojtje në sheshin  Verlade, prej nga ata u deportuan për në Treblinka. Mjeku polako-hebre ndonëse kishte mundësinë t'i shpëtonte vdekjes, i refuzoi të gjitha ofertat për ndihmë nga të njohurit dhe miqtë, sepse ai nuk donte t'i linte fëmijët në baltë. Në fund ai vet i bindi ushtarët SS që ta lejonin të shkonte me fëmijët.

"Në të gjitha getot hebreje në Poloninë e pushtuar prej Hitlerit edukatorët, mësuesit dhe mjekët shkuan drejt vdekjes bashkë me fëmijët që u ishin besuar atyre. Kjo ka të bëjë me vetëdijen asokohe për përgjegjësinë", shpjegon biografja e Korczak-Biografin Joanna Olczak-Roniker në bisedë për Deutschen Welle.

Hebre dhe polak njëkohësisht

Në biografinë e saj të Korczak botuar në vitin 2012 në Gjermani autorja zbulon fytyrën njerëzore pas mitit të martirit. "Korczak do të ishte indinjuar po ta kishin shpallur shenjtor. Sepse vajtja e guximshme e tij drejt vdekjes me fëmijët do ta kishte spostuar në hije të gjithë jetën e tij të guximshme", thotë ajo. Shkrimtarja dhe skenaristja polake e ka njohur Korczak në fëmijërinë e saj. Ai kishtemiqësi me gjyshin e gjyshen e saj, dy botues nga Krakovi. Nëna e saj pak pas luftës ka shkruar librin e parë për Korczak për të dokumentuar heroizmin e tij.

Janusz Korczak u lind me emrin Henryk Goldschmidt në një familje të kamur hebrejsh të asimiluar në Varshavë. Goldschmidt-ët asnjëherë nuk u shkëputën nga hebraizmi dhe jetonin me besimin, se mund të jesh njëkohësisht hebre dhe polak. Këtë bindje kishte edhe Janusz Korczak. Ai studioi mjekësi dhe më vonë u bë një mjek pediatër i njohur. Shumë shpejt atij iu desh të kudjesej për të mbajtur familjen, sepse babai u shtrua në psiqiatri.  Mjeku i ri nisi të shkruajë romane për fëmijë. Me emrin Janusz Korczak, që ai e mbajti si pseuodim, ai fitoi një konkurs letersie. "Ai e njihte frikën dhe vuajtjet e fëmijëve nga përvoja e vet.  Këtë dije ai donte t'ua transmetonte edhe prindërve", shpjegon biografja e Korczak Joanna Olczak-Roniker.

Korczak krijoi familjen e vet. Në 1912 ai mori përsipër drejtimin e një jetimoreje të ndërtuar sipas planeve të tij në Varshavë.  Kjo jetimore shumë shpejt tërhoqi pedagogë refomatorë, të cilët që në atë kohë e njihnin pedagogjinë inovative të Korczak.  Jetimët e tij ishin më të gëzuar, më të vetëdijshëm se fëmijët nga jetimoret e tjera, sepse Korczak i kushtonte vëmendje të veçntë trajtimit të tyre si njerëz me vlera. Për pediatrin nga Varshava dinjiteti njerëzor i fëmijëve ishte në plan të parë. Ai u stimulonte atyre individualitetin dhe i refuzonte dënimet me rrajhe, stërvitje me detyrim dhe imponimin.  

Dashuri e pakompromis ndaj fëmijëve

Korczak insistonte para së gjithash tek e drejta e fëmijës, që ata të jenë ashtu siç janë, të respektohet e drejta e tyre për vëmendje, për përkushtim aktiv dhe pozitiv dhe për ngrohtësi njerëzore. Me këtë ai hodhi një gur themeltar për të drejtat e sotme të fëmijëve, të përcaktuara në Konventën e OKB-së për të Drejtat e Fëmijëve. Në vitet 1930 nën pseudonimin "Doktor i vjetër" ai moderonte në radion polake një emision  të vetin radiofonik, në të cilin ai fliste me fëmijët për fëmijët.    

Në jetimoren e Varshavës në rrugën Krochmalna Korczak i vinte në jetë idetë e tij pedagogjike. Këtu u krijua modeli i një republike të vetëadministruar demokratike të fëmijëve me një parlament të fëmijëve dhe me një gjyq fëmijësh, ku ata vet vendosnin për "dënimet për shfajësim". Në jetimoren e Korczak shtypej edhe gazeta e parë e përshtatur për fëmijë: Mały przegląd  - rishikimi i vogël. Mbi ndërtesën me ngjyrë të çelët dhe me një koncept miqësor valëvitej flamuri i gjelbër i  "republikës së fëmiëjve".

1940 jetimëve iu desh të transferoheshin në geton e Varshavës, por Korczak vazhdonte t'u jepte kurajo fëmiëjve dhe i edukonte ata për një të ardhme në liri. Kur nazistët deportuan Korczak dhe fëmijët e tij nga getoja, rrugës drejt kampit të shfarosjes, pianisti dhe kompozitori hebre Wlasyslaw Szpilman ishte dëshmitar okular. Në kujtimet e tij ai e përshkruan mjekun, që u jepte guxim fëmijëve: "Jemi duke shkuar në fshat, një rast për t'u gëzuar, u thoshte ai fëmijëve. (...) Me siguri që 'doktori i vjetër' ende s'kishte dëgjuar për dhomat e gazit dhe kur ky ciklon po mbyste grykët fëminore dhe në zemrat e fëmijëve po depërtonte frika në vend të gëzimit dhe shpresës, ai me fuqitë e fundit pëshpërsite: 'Asgjë, kjo s'është gjë fëmijë" - për t'ua zbutur tmerrin të vëgjelvë të tij gjatë tranzicionit nga jeta në vdekje."

"Kur një fëmijë qesh, qesh e gjithë bota"

Romani më i njohur i Korczak mban titullin  "Mbreti Macius i parë" - një roman edukativ, i cili drejtohet kundër paternalizmit të fëmijëve.  Shkrimet pedagogjike të Korczak janë edhe sot aktuale, thotë Diedrich Steen, drejtues i shtëpisë botuese "Gütersloher Verlagshaus", që ka botuar veprën e plotë të Korczak. "Shkrimet e tij bëjnë pjesë ndër të tjera edhe në literaturën për kualifikimin e edukatoreve në Gjermani. Parimi i Korczak, që fëmijët kanë personalitetin individual dhe dinjitetin e tyre, luan një rol qendror në arsimin pedagogjik."

30 vjet pas vdekjes së tij në kampin e shfarosjes Treblinka - në vitin 1972 Janusz Korczak posthum u nderua me Çmimin e Paqes të Rjetit gjerman të Shpërndarjes së Librit. Shumë shkolla, jetimore, rrugë e sheshe në mbarë Gjermaninë mbajnë emrin e mjekut dhe pedagogut, i cili ka shkruar: "Kur një fëmijë qesh, qesh e gjithë bota".