Donjeck i Lugansk: hronika postepene okupacije

Ovo je više od prekretnice, ovo je raskid sa statusom kvo. Priznavanjem istočnoukrajinskih separatističkih područja Donjecka i Luganska, a pre svega slanjem trupa u te regione, Rusija je u ponedeljak (21.2.) podvukla crtu pod gotovo osmogodišnju istoriju njihovog postojanja u sivoj zoni: formalno su pripadala Ukrajini, a u stvarnosti je njima vladala Moskva.

Takozvane „Narodne Republike“ Donjeck i Lugansk nastale su na istoku Ukrajine u proleće 2014, nakon protesta prozapadne opozicije i promene vlasti u Kijevu. Danas one čine otprilike trećinu ugljem bogatog Donbasa, a tamo su i dva glavna grada istoimenih regiona. Slično kao nemačka Rurska oblast, i ta područja su pre rata bila gusto naseljena, tamo je živelo oko šest do sedam miliona ljudi.

Iako je u oba regiona veoma razvijena industrija uglja i čelika, oni su ipak različiti. Dok Lugansk važi za najsiromašniji region u Ukrajini, metropola Donjeck bila je relativno bogata i 2012. godine bila jedno od mesta održavanja Evropskog fudbalskog prvenstva. Od izbijanja rata milioni ljudi napustili su separatistička područja: većina je pobegla u Ukrajinu, stotine hiljada u Rusiju.

-pročitajte još: Putinova objava rata

Kako je došlo do odvajanja

Nakon raspada Sovjetskog Saveza 1991. godine separatistički pokreti u istočnoj Ukrajini bili su gotovo neprimetni. Stvarna pretnja prvi put se pojavila 2004. Tada je „Narandžasta revolucija“ sprečila pobedu proruskog političara i bivšeg regionalnog guvernera Donjecka Viktora Janukoviča na predsedničkim izborima. Njegova „Stranka regiona“ sa sedištem u istočnoj Ukrajini pretila je otcepljenjem, ali se na kraju nije usudila na taj korak.

Janukovič je ipak postao predsednik 2010. i vodio je politiku klackalice između Rusije i Evropske unije. Njegovo iznenadno okretanje Moskvi izazvalo je proteste opozicije u zimu 2013-14, nakon čega je pobegao u Rusiju. Moskva je iskoristila vakuum moći u Kijevu kako bi anektirala Krim. U istočnoj Ukrajini prorusko raspoloženje bilo je manje snažno nego na Krimu. U Donjecku i Lugansku, međutim, skepticizam prema novim vladarima u Kijevu bio je najveći. Neki su i Janukovičevo bekstvo doživeli kao poraz Donbasa. Generalno gledano snage su bile otprilike iste. Prema istraživanjima javnog mnjenja, oko 20 odsto stanovnika Donjecka bilo je spremno da dočeka ruske trupe kao oslobodioce. Isto toliko njih želelo je da se bori za Kijev.

U proleće 2014. okupirane su regionalne uprave u nekoliko gradova u celoj istočnoj Ukrajini, a u policijske stanice se upadalo kako bi se ukralo oružje. Pokretačka snaga bili su ruski državljani, očigledno povezani s tajnim službama. Zatim su održani „referendumi“ o otcepljenju od Ukrajine i proglašene „Narodne Republike“ na čijem čelu su bili Rusi. Kijevska vlada s oklevanjem je pokušala da obuzda ustanak. U leto 2014. ukrajinska vojska uspela je da povrati kontrolu nad većinom područja.

Međutim, nakon direktne  intervencije ruske vojske u avgustu – koju Moskva poriče – stanje se promenilo. Ukrajinska vojska doživela je poraz u gradiću Ilovajsk, jugoistočno od Donjecka. Velike borbe su prestale. U Sporazumima iz Minska iz februara 2015. linije fronta konačno su zamrznute.

Brza rusifikacija, lagana okupacija

U oba područja od početka je sprovedena brza rusifikacija. Počelo se s ruskim udžbenicima za školu i uvođenjem ruske nacionalne valute. Separatističke snage izgradili su ruski savetnici – što Moskva takođe poriče. Industrija u regionu veoma je trpela zbog otcepljenja, a neki pogoni prebačeni su u Rusiju.

Rusija je 2019. počela da izdaje ruske pasoše stanovništvu u tom regionu. Prema poslednjim informacijama, 800.000 istočnih Ukrajinaca navodno ima rusko državljanstvo. Želja da se zaštitite ti „Rusi“, ključni je argument za priznavanje separatističkih područja.

Ukrajina je imala teškoća s pravnim statusom tih regiona. U početku ih je Kijev klasifikovao kao „terorističke organizacije“. Parlament je kasnije proglasio Donjeck i Lugansk okupiranim regionima, a Rusija je tek 2018. godine imenovana okupatorskom silom. Prema međunarodnom pravu, oba područja deo su Ukrajine.

Ono što ostaje jeste jezik koji se decenijama smatra političkim pitanjem u istočnoj Ukrajini. I u aktuelnom konfliktu Rusija je kritikovala ukrajinsku vladu zbog diskriminacije ljudi koji govore ruski. Kijev to poriče. Činjenice su sledeće: upotreba ukrajinskog, jedinog zvaničnog jezika u Ukrajini, značajno je povećana u pisanoj komunikaciji i u medijima. Kao i u mnogim regionima istočne i južne Ukrajine, većina ljudi u Donbasu govori ruski, pri čemu postoje velike razlike između urbanih i ruralnih područja. Ruski se većinom govori u gradovima, dok u selima dominira ukrajinski ili mešavina ta dva jezika. Dve trećine stanovnika separatističkih područja naziva ruski maternjim jezikom. To je rezultat istraživanja Berlinskog centra za istočnoevropske i međunarodne studije (ZOiS) iz 2019. Svaki treći ispitani je naveo oba jezika, a samo 3,5 odsto je navelo ukrajinski kao maternji jezik.

Trenutno raspoloženje među stanovništvom u oba područja može samo grubo da se proceni. Studija ZOiS pokazala je da oko trećine stanovnika Luganska i Donjecka želi autonomiju unutar Ukrajine ili Rusije. Svaki peti bi želeo povratak na uslove pre otcepljenja ili priključenje Rusiji bez autonomije. Međutim, nije moguće proveriti koliko je ta informacija pouzdana, jer se istraživanja u ratnim i kriznim zonama ne smatraju za tačna.

Pratite nas i na Fejsbuku, preko Tvitera, na Jutjubu, kao i na našem nalogu na Instagramu.