Majka svih katastrofa prošlog veka

Preko 15 miliona mrtvih, još više teško ranjenih, nekoliko slomljenih imperija i trajno promenjeno lice sveta. Kako uopšte početi priču o Prvom svetskom ratu, klanici naroda koju danas nazivaju izvornom katastrofom 20. veka? Nemački istorijski muzej u Berlinu pronašao je novo rešenje: posetioci prolaze stazom koja ih vodi na 14 lokacija, gde su uz pomoć odabranih objekata a ponekad i ličnih sudbina, prikazani različiti aspekti tog rata. Rezultat je upečatljiv. Izložba jasno pokazuje eskalaciju sukoba i smrti između 1914 i 1918. godine.

U predvečerje rata

Početna tačka je predvorje koje ovlaš skicira uljuljkanost Evrope pred početak stradanja. U ranom dvadesetom veku, kontinent sav puca od snage i samopouzdanja, prestonice su pune života, banke i kompanije posluju van državnih granica, kraljevi, vojvode i carevi povezani su brakom i rodbinskim vezama. Evropa je velika porodica, ali puna privrednih i političkih suparnika i sukobljena oko podele sveta. Posebno od kako je nemački Rajh na čijem čelu se nalazio Kajzer Vilhem II počeo da propagira „nemačku svetsku politiku“ sredinom 1890-tih, tražio kolonije i za kratko vreme izgradio nemačku mornaricu. Slike života u velikom gradu i danas deluju poznato. U pozadini se čuje vojna muzika, jer se tada u svim gotovo svim nemačkim gradovima osećao militiarizam.

Šest nedelja nakon sarajevskog atentata, počeo je rat. Svet se zatresao iz temelja. Izložba nam pokazuje razvaljene zidove koju su prekriveni naslovnim stranama novina iz tog perioda. Odmah nakon njih prikazana je slika „Germanija“ Avgusta Kaulbaha. Valkira je prikazana sa štitom u ruci. „Verovalo se“ , kaže Andreas Niks, jedan od kustosa, „da se vodi opravdan, odbrambeni rat.“ Simboli su već poznati iz 19. veka – zastave, sjajni šlemovi vojnici koji marširaju. Ali u pozadini su mitraljezi.

Nova dimenzija rata

Ukupno se u „Velikom ratu“ borilo oko 60 miliona ljudi, samo za Nemačku oko 12 miliona. Ubilačka moć ratnih oruđa po prvi put je prikazala svoju punu snagu tokom bitke na Marni, kojoj je takođe posvećen jedan od 14 odeljaka izložbe u Berlinu. Zbog novih mitraljeza i artiljerije broj žrtava u prvim nedeljama rata bio je neočekivano visok. Evropa je brzo prekopana rovovima i više niko nije govorio o skorom kraju rata. Bele paradne rukavice, koje je vojnik Gotlob čuvao za pobednički marš u Parizu, ostale su u njegovom rancu. Prvi svetski rat nije bio letnji izlet.

U rovovskoj borbi su se na obe strane upotrebljavala i starinska oružja kao što su buzdovani. Ali rat je doneo sve efikasnija sredstva za ubijanje. Nemačke trupe su prvi put upotrebile bojne otrove aprila 1915 u Belgiji, a do kraja 1916. na Verdenskom frontu bačeno je preko 26 miliona eksplozivnih granata i 100.000 granata sa bojnim otrovima. Ove strašne brojke prikazane su slikovito – iza zavese od gaze stoji osvetljena gas maska. Čim joj posetilac priđe, pojavljuje se dim. Ova maska bila je jedina zaštita od smrti u mukama.

Totalni rat

Berlinska izložba prati hronologiju i topografiju Prvog svetskog rata. Obrađen je front na istoku i na zapadu, sukobi u Africi, novi frontovi u Turskom carstvu, rat u planinama. Prikazuju se cipele za sneg u kojima su se vojnici borili kroz brda, toalet papir, društvene igre koje su nosili sa sobom, pisma i fotografije od kuće, igračke koje simbolizuju patriotizam – kao što je model pokretne ambulante. U punom svetlu je opisana herojska maska vojničkog života u sudaru sa golim činjenicama. Tu su fotografije otvorenih rana, slike obešenih zatvorenika, izvodi iz dnevnika i voštani model ženskih genitalija koje napada sifilis na jednom berlinskom kuhinjskom stolu. Tu se aludira na polne bolesti koje su borci doneli kući iz vojnih bordela, iako su ih snabdevali ogromnim brojem kondoma. To je dodalo još više patnje za izgladnele žene i njihove porodice.

Oko 500 eksponata – vojne opreme, uniforme, oružja, fotografija, filmova, svakodnevnih predmeta, slika, crteža, pisama, dnevnika – iz trideset zemalja u Nemačkom muzeju pokazuju da zlo u tim godinama nije znalo za granice. Ovaj rat bio je prvi totalni rat, koji je obuhvatio sve društvene grupe. Izložba ovog muzeja tera na razmišljanje.