Potisnuto sećanje na bombardovanje Beograda 1941.

Kratki okršaji između jugoslovenske vojske i oružanih snaga sila osovina u nemačkoj istoriografiji nisu toliko značajni, jer sami po sebi nisu imali presudnog uticaja na ratne ishode koji su sledili. Uprkos tome, nemački istoričari smatraju da je uticaj Nemačke na jugoistočnu Evropu morao da bude stabilan radi pohoda na Istok.

Pokušaj da se izbegne rat

Povod za bombardovanje Beograda bio je puč 27. marta 1941. protiv sklapanja pakta sa Nemačkom. Tim neostvarenim savezom, Adolf Hitler je nameravao da obezbedi pomoć Musoliniju, koji je u tom periodu gubio rat protiv Grčke, na tlu današnje Albanije, koja se tada nalazila pod italijanskom okupacijom. Drugi razlog bio je da Hitler „osigura“ svoja leđa prilikom napada na Sovjetski savez, objašnjava Mari Žanin Kalik, profesorka istorije jugoistočne Evrope na Minhenskom univerzitetu.

„U tom periodu planovi za napad Jugoslavije su već postojali. Međutim, u Nemačkoj je doneta odluka da se rat izbegne, da se pronađe diplomatsko rešenje i da Jugoslavija politički potpadne pod nemački patronat. Namera je bila da se izbegne dodatno i nepotrebno vojno angažovanje“, kaže Kalikova.

Strahujući da ne bude sledeća žrtva fašističke agresije nakon pada Poljske i Francuske, za Jugoslaviju je takođe savez sa Nemačkom bio od strateškog značaja. U međuratnom periodu, teritorija tadašnje Kraljevine Jugoslavije bila je predmet ekspanzionističkih suseda, pre svega Bugarske, Italije i Mađarske. Dodatno, Italija je pomagale militantne separatističke pokrete u državi. Ulazom u Trojni pakt sa Nemačkom i Italijom, vlast tadašnjeg predsednika vlade Dragiše Cvetkovića očekivala je da će obezbediti teritorijalnu celovitost države.

Nekadašnji saveznici Francuska i Velika Britanija nisu bili u stanju da na bilo koji način pomognu, jer ih je Hitlerova vojna sila potisnula sa evropskog kontinenta. Takođe, Jugoslavija je ekonomski zavisila od Nemačke, gde je oko 15 odsto izvoza upravo i odlazilo. Međutim, volja vlade nije bila istovetna sa željama naroda i pojedinih oficirskih krugova koji su, uz pomoć britanskih službi, 27. marta 1941. izveli puč.

27. mart - lična uvreda za Hitlera

Hitler je taj događaj protumačio kao ličnu uvredu, kaže profesor Istorije Hajnc Ditrih Leve sa Univerziteta u Hajdelbergu. „Hitler je odmah izdao naređenje da se započne kazneni rat protiv Jugoslavije, i u tome nije oklevao. On nije verovao u neutralnost Jugoslavije i da će ona pre ili kasnije da napadne Nemačku“, kaže Leve.

Prema Levevim tvrdnjama, pakt Jugoslavije sa silama Osovine nikada nije bio iskren. Među Srbima, animozitet koji je postojao prema nekadašnjoj Austro-Ugarskoj monarhiji odredio je njihov odnos prema Nemačkoj. U Nemačkoj, dodaje Leve, Jugoslavija je smatrana kao tvorevina Saveznika iz Prvog svetskog rata, ali i kao slovenska država koju treba iz rasnih razloga uništiti. Stoga je prevrat 27. marta, bio samo povod za ispunjenje davno ustanovljenih namera nacista, uspostavljanje nacističkog viđenja ustrojstva Evrope, ali i direktne kontrole nad prirodnim resursima Jugoslavije, koji su bili značajni za pohod na Sovjetski savez, smatra Leve.

Slom Jugoslavije u aprilskom ratu doveo je do okupacije i zločina protiv civilnog stanovništva. Sledili su zločini protiv civilnog stanovništva i uništavanje gradova kao što je na primer Kragujevac. Aspekti nacističke okupacije Srbije i ostatka tadašnje Jugoslavije su u Nemačkoj nedovoljno obrađeni, tvrdi Mari Žanin Kalik.

„Malo se zna o brutalnom napadu na Beograd, koji je bio nenaoružan grad, kao ni o rasnom ratu koji je Vermaht vodio prema srpskom stanovništvu. Rat je u Jugoslaviji ostavio duboke tragove ne samo na ljude koji su to doživeli nego i na njihove odnose sa Nemačkom. U Nemačkoj je ta oblast potisnuta i smatram da je to velika greška“, kaže Kalikova.

Autor: Ognjen Cvijanović