Prijedor je „bosansko-krajiška Srebrenica“

U Kozarcu, Opšina Prijedor, biće ukopane 283 žrtve bošnjačke i jedna hrvatske nacionalnosti. Najveći broj žrtava su meštani mesnih zajednica na levoj strani obale reke Sane, kaže predsednik Odbora za pripremu kolektivne dženaze, Ibrahim Kahrimanović. „Uglavnom se radi o civilima iz naselja Zecovi, Čarakovo, Hambarine, Rakovčani, Rizvanovići, Bišćani i meštanima Kozarca. Najveći broj posmrtnih ostataka ovih žrtava ekshumiran je iz masovne grobnice Tomašica“, dodaje Kahrimanović.

Očekuje se da će dženazi i ispraćaju posmrtnih ostataka prisustvovati više hiljada ljudi. Verski obred predvodiće reisul-u-lema Islamske zajednice u BiH, Husein Kavazović. Najmlađa žrtva koja će biti ukopana je Elvis Šarčević (13 godina), a najstarija Salih Kadirić (77 godina). U zločinima počinjenim jula 1992. godije ubijene su čitave porodice, tako da će u nedelju biti ukopane 24 osobe sa prezimenom Kadirić, 21 sa prezimenom Hegić, 15 sa prezimenom Mrkalj, kao i šest sinova i suprug Have Tatarević...

Ekshumacije iz Tomašice počele su u septembru 2013. godine, a do sada je ekshumirano 435 žrtava. Za masovnu grobnicu Tomašica znalo se još od njenog nastanka, ali su srpske vlasti i meštani ćutali. „Odmah nakon masakra koji je počinjen na prostoru leve strane obale Sane jula 1992. godine, znalo se da su tela vožena u Tomašicu, jer je iza kamiona kojima su ona prevožena ostajao krvav trag. Kasnije su se lokalni Srbi žalili na nesnosan smrad, pa je deo grobnice premešten na druge lokacije, među kojima su i kopovi rudnika Ljubija“, priča za BH radio, bivši logoraš Sudbin Musić.

Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, na prostoru Bosanske krajine živelo je oko 1.145.500 građana. Srbi su činili gotovo polovinu populacije ovog područja (46,4 odsto), ali su Bošnjaci (41,9 odsto) bili većina ili su činili polovinu stanovništva u mnogim gradovima (Jajce, Ključ, Kotor Varoš, Sanski Most, Prijedor, Kozarac, Velika Kladuša, Bihać, Cazin, Bosanska Krupa).

Na području Bosanske krajine koje je Dejtonskim sporazumom pripalo Republici Srpskoj (RS), danas gotovo da i nema Bošnjaka i Hrvata (Hrvati su na području Bosanske krajine činili 8,9 odsto stanovništva).

Ratni zločini u Bosanskoj krajini

Prema tvrdnjama pojedinih analitičara, zločini nad nesrpskim narodima Bosanske krajine počeli su još 1991. godine, kada su generali bivše JNA pokušali sprovesti nasilnu mobilizaciju Bošnjaka i Hrvata radi odvođenja na ratišta u Hrvatskoj. Otvorenu kampanju etničkog čišćenja, vojno-policijske snage lojalne Radovanu Karadžiću i Ratku Mladiću počele su odmah po izbijanju sukoba 1992. godine. Novinar iz Sanskog Mosta, Senudin Safić za DW kaže da se ratni zločini u Bosanskoj krajini po karakteru i obimu mogu porediti sa zločinima počinjenim u Istočnoj Bosni.

„Za Prijedor se s pravom može konstatovati da je 'Bosansko-krajiška Srebrenica' jer je u ovom gradu podno Kozare, leta 1992. godine, ubijeno 3.173 Prijedorčana nesrpske nacionalnosti. Otkrivena je 61 masovna grobnica, a oko 700 ubijenih još nije ekshumirano. U Prijedoru je ubijeno 102 dece, 256 žena, ukupno 3.173 civila. 31.000 ljudi prošla je kroz torture logora, a 53.000 osoba su žrtve progona i deportacije. U samo tri meseca ratne 1992. godine istrebljeno je 94 odsto jedne nacionalne grupe na tom području“, kaže Safić.

On podseća da su vojno-policijske snage RS u Bosanskoj krajini oformile mrežu koncentracionih logora koji su stavljeni u funkciju etničkog čišćenja ovog područja. „U logorima Omarska, Keratrem i Trnopolje, počinjeni su teški zločini, nezapamćeni na tlu Evrope nakon Drugog svetskog rata. Ubijeno je oko 1.200 logoraša. Žrtve i porodice ubijenih i nestalih danas se suočavaju s potpunim nerazumevanjem lokalnih vlasti u Prijedoru, a često imaju priliku da na ulici sretnu osobe duboko involvirane u tragediju iz leta 1992 godine“, kaže Senudin Safić.

Prijedor je grad sa najviše osuđenih ratnih zločinaca. U Haškom tribunalu i Sudu BiH 26 prijedorskih Srba osuđeno je na 422 godine zatvora. Najveću kaznu za zločine u Prijedoru Haški sud je izrekao Milomiru Stakiću. Za istrebljenje, ubistvo i progone Stakić je osuđen na 40 godina zatvora. U Haškim podacima se navodi da je Milomir Stakić „kao vodeća politička ličnost u opštini Prijedor, imao važnu ulogu u kampanji koja je imala za cilj etničko čišćenje opštine Prijedor putem deportacije i progona bosanskih muslimana i bosanskih Hrvata“. Ističe se da je Stakić planirao i naredio deportaciju oko 20.000 nesrpskih stanovnika Opštine Prijedor i da je aktivno učestvovao u formiranju logora Omarska, Keraterm i Trnopolje.

Koncetracioni logori

Predsednik prijedorskog Odbora Srpske demokratske stranke (SDS), Duško Tadić je za zločine protiv čovečnosti i kršenja prava i običaja ratovanja osuđen na 20 godina zatvora. Kazna mu je izrečena i zbog „namernog lišavanja života, mučenja zatvorenika i sakupljanja i prisilnog odvođenja civila u zatvoreničke logore“. U Omarskoj je premlaćivan i Emir Beganović. „Mogao je da nas tuče ko god je hteo i tu nije bilo nikakvih pravila“, rekao je Beganović na suđenju Dušku Tadiću. Stražar u logoru Keraterm Predrag Banović priznao je svoju krivicu. „Žao mi je svih žrtava i proklinjem svoje ruke što su na bilo koji način nanele bol nevinim ljudima“, rekao je Banović pred Haškim sudom.

Krivicu je priznao i Darko Mrđa, koji je učestvovao u ubistvu više od 150 Prijedorčana 21. avgusta 1992. godine na Korićanskim stenama. „Učestvovao sam u razdvajanju i ubijanju nedužnih ljudi. Iskreno se kajem“, rekao je Mrđa. Zločine na području Bosanske krajine haško tužilaštvo okarakterisalo je kao „genocid“. Tužilaštvo nastoji da dokaže da su bivši predsednik RS Radovan Karadžić i komandant bivše Vojske RS-a Ratko Mladić odgovorni i za genocid u bosansko-krajiškim opštinama Ključ, Prijedor i Sanski Most.