Srebrenica: Tamo gde više nema ko da živi

„Nekad smo se ponosili da smo najmlađe selo sa najviše dece u opštini Srebrenica, a danas u selu žive samo troje dece u tri porodice“, kaže sa tugom u glasu Mirsad Sinanović, koga u celom kraju poznaju po nadimku Mića iz Risića.

Urisići ili Risići, kako ga meštani nazivaju, su malo selo, 35 kilometara od Srebrenice, dva kilometra od granice sa Srbijom i obale akumulacionog jezera Perućac na Drini. Od pre sedam godina je to područje postalo deo Nacionalnog parka Drina Srebrenica.  

Pre rata u selu je bilo 35 kuća, u kojima je po popisu iz 1991. godine živelo 327 stanovnika. „Tokom rata mnogi su izginuli, a mi preživeli smo morali pobeći. Selo je uništeno i spaljeno“, kaže Sinanović za DW.

Risićani su se počeli vraćati sedam godina od okončanja rata, u martu 2002. godine. „Tada su nam obnovljene 22 kuće i vratilo se oko stotinu stanovnika, među kojima je bilo i osamnaestoro dece“, kaže Sinanović.

I njegov sin Salmir nam se žali: „Nemam s kim da se igram, pa moram babu moliti da igramo fudbala.“

„Danas  se ovde, kako mi kažemo, dim vije iz samo tri odžaka. To znači da tu stalno žive tri porodice sa ukupno devetnaestero čeljadi, ako tu ubrojimo i troje dece“, nastavlja Sinanović priču o izumiranju ovog sela.

Proces odlaska stanovništva danas je naročito vidljiv na primeru opštine Srebrenica, ali nije puno bolja situacija ni na nivou Bosne i Hercegovine. U većini sela je žive uglavnom stariji stanovnici.

To potvrđuju i podaci iz popisa stanovništva 2013. godine, kada je u BiH pribeleženo 1.486 sela sa manje od deset stanovnika. U oko 500 sela nije živeo niko. U 804 sela nije bilo dece. A danas su te brojke sigurno još rđavije.

Najveći problem – put

„Put nam je najveći problem, jer decu treba odvesti do škole i otići u grad za sve što se treba kupiti. Neki od mlađih su se zaposlili ali bolje im se isplati plaćati kiriju u gradu nego svaki dan lomiti auto po makadamskom putu punom rupa. Jezero nam je blizu. Imamo i uslove za dobar turizam, ali niko neće doći kad je put loš“, pojašnjava Sinanović.

Kaže, i on razmišlja o odlasku, jer mu najmlađe dete najesen kreće u peti razred osnovne škole koja se nalazi u Srebrenici, udaljenoj 35 kilometara.  

Da su putevi rak-rana srebreničkih sela smatra i Fehim Habibović – Hadžija, kako ga, zbog toga što je obavio hadžiluk, nazivaju poznanici i prijatelji u rodnom selu Krušev Do, najudaljenijem od sedišta Opštine Srebrenica.  

„Zimi smo često odsečeni od sveta jer sneg zatrpa put, nestane struje i signala telefona, a do najbližeg lekara ili prodavnice je 50 kilometara, većim delom lošeg šumskog puta kroz planinu.“

Sela Luka i Krušev Do se nalaze u vrletima Žepske planine ispod Zlovrha na 1.525 metara nadmorske visine, a od Srebrenice su udaljena oko pedeset kilometara. Do rata je tu živelo oko 600 stanovnika, danas ih jedva im stotinak. Imali su i četvororazrednu školu koja je posle rata obnovljena.

„Naša škola nikad nije počela sa radom samo zbog nebrige nadležnih vlasti. Dece je bilo ali su sa roditeljima morala odseliti zbog školovanja i to je bio početak odlaska meštana. Od poljoprivrede je ovde teško opstati a iz našeg sela ovde niko nije dobio posao. Ostali su samo stari i bojim se da u narednih desetak godina ovde neće biti nikoga“, kaže Habibović.

U Kruševom Dolu je 1991. godine živelo 408 stanovnika, 2013. bilo ih je 71, a danas samo 29, među kojima su i tri žene od kojih su najmlađoj 83 godine. Odlazak stanovništva primetan je u svih 19 mesnih zajednica u Srebrenici.  

„Ljudi su se posle rata postepeno počeli vraćati u sela. Vlast o tim povratnicima ne brine već 30 godina. Stari umiru, a mladi nemaju želju da se vrate u ovakve uslove gde su u prvom redu putevi jako loši, nema podrške za opstanak ili zapošljavanje i po pitanju svega drugoga su meštani prepušteni sebi“, kaže Ružica Janković, predsednica Mesne zajednice Toplica.

Gašenje škola

Prema podacima iz 1987. godine, u opštini Srebrenica je radilo sedam osmogodišnjih škola sa ukupno 23 područne škole. U njima su se školovala 5.953 učenika. Danas su ostale samo dve osnovne škole u Srebrenici i Skelanima sa sedam područnih, kombinovanih odeljenja i ukupno 435 đaka.

„U Potočarima je 128 đaka dok su seoske škole, nekad gotovo sve osmoletke, danas samo kombinovana četvororazredna odeljenja i lagano se gase“, kaže Amela Hadžić, zamenica direktora Prve osnovne škole Srebrenica i dodaje da imaju isturena odeljenja sa jednim ili dva đaka.

Upitan za razloge odlaska ljudi iz Srebrenice, Adem Mehmedović, načelnik Odeljenja za društvene delatnosti i javne servise u Opštini Srebrenica iznosi, kako kaže, lično mišljenje.

„Generalna situacija u državi uzrokuje da mnogi odlaze. Vlada nesigurnost, i onda ljudi idu tamo gde mogu lakše i bolje živeti. Tako je to i kod nas. Dobar dio generacija ljudi, koji su se vratili nakon rata, nije među živima. Mladi ne žele da im energiju crpi loša politika, i na kraju ne žele da se muče oko posla, sa malim platama i odlučuju se da idu tamo gde misle da će im biti sve lakše“, zaključuje Mehmedović.

Opština Srebrenica je 1991. godine imala 36.666 stanovnika. U gradu je bilo oko 7.000 stanovnika, dok su ostali živeli u 80 manjih i većih sela.

Tokom popisa 2013. godine, prema podacima Agencije za statistiku BiH, prebivalište u Srebrenici prijavilo je 13.409 stanovnika. Ovu brojku mnogi osporavaju, jer je smatraju preuveličanom zbog fiktivnog prijavljivanja kako bi se obezbedili glasači.

Bilo kako bilo i taj broj je, smatraju poznavaoci prilika, značajno smanjen. U 2021. godini je Srebrenica imala svega 11.068 stanovnika.