AB-Türkiye hattında kriz diplomasisi

"Kapıları açtık" açıklamasıyla Avrupa’ya yeni bir göç akınının fitilini ateşleyen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a tepkiler çığ gibi artıyor. Erdoğan’ı, "mültecilerin sırtından siyaset yapmak" ve "insan hayatını tehlikeye atmakla" suçlayan Avrupa Birliği (AB) liderleri, "şantaja boyun eğilmeyeceği" ve "sınırların açılmayacağı" mesajını veriyor. 

AB, Erdoğan’ı 2016 Mülteci Mutabakatı’nın muhafaza edilmesi için iknaya çalışıyor. Ancak derin görüş ayrılıkları, sancılı müzakerelere işaret ediyor.

Erdoğan’ın hedefi ne?

İdlib’deki gelişmeler nedeniyle, Erdoğan belki de siyasi hayatının en zor günlerini yaşıyor. Erdoğan’ın Suriye politikaları, Türkiye’yi Esad yönetimi ve destekçisi Rusya ile savaşın eşeğine getirerek, çok sayıda Türk askerinin hayatını kaybetmesini beraberinde getirdi.

İdlib’deki yaklaşık dört milyon Suriyelinin önümüzdeki haftalarda ve aylarda Türkiye’ye akın etmesi riski arttı. "Kapıları açtık" söylemi AB ile sınırlarına göç akınına yol açan Erdoğan, Türk kamuoyunun dikkatlerini Suriye sınırından, Avrupa sınırlarına çevrilmesini sağlamayı hedefliyor. Suriyelilerin ülkeden gönderileceği söylemleriyle de Erdoğan milliyetçi tabanın desteğini alarak elini güçlendiriyor.

Erdoğan son hamleleriyle, aynı zamanda Avrupa ülkelerinin Türkiye’nin NATO’daki taleplerine yeşil ışık yakmalarını da sağlamayı umuyor. Ankara, Suriye'den kendisine yönelebilecek saldırılara karşı hava savunma sisteminin NATO müttefiklerinin desteğiyle güçlendirilmesini istiyor. Moskova'nın İdlib’de geri adım atması için AB'nin Rusya üzerindeki baskıyı arttırmasını talep eden Erdoğan, ayrıca Suriye’nin kuzeyinde güvenli bölge planlarına somut destek, ev sahipliği yaptığı Suriyeli sağınmacılar için de daha büyük mali yardım istiyor. 

Cumhurbaşkanı, Suriyeli mülteciler için AB’nin Mülteci Mutabakatı kapsamında sadece 6 milyar euro yardım sözü verdiğini, Türkiye’nin ise 40 milyar dolardan fazla harcama yaptığını söylüyor. AB’nin son olarak, ilave 1 milyar yardım önerdiğini açıklayan Erdoğan, "artık bu parayı istemiyoruz" diyerek, beklentisinin çok daha yüksek bir miktar olduğuna işaret etti.

Türkiye’nin haklı talepleri var mı?

AB, Suriye stratejisini büyük ölçüde 2015 yılında karşı karşıya kaldığı göçmen krizinin tekrarlanmaması için, Türkiye’yi geçişleri frenleyen bir tampon bölge haline getirme çabasıyla sınırlandırdı.

2016-2019 yılları için Türkiye’ye 6 milyar euro taahhüt edildi. Şubat 2020 itibariyle bunun 4.7 milyar euroluk bölümü sözleşmelere bağlandı, somut olarak 3 milyar 2 milyon euro harcandı. AB-Türkiye mutabakatı, Türkiye’nin düzensiz göçü önlemesi, bunun karşılığında Avrupa ülkelerinin de Türkiye’den Suriyeli sığınmacı kabul ederek, Türkiye’nin yükünü hafifletmesini öngörüyordu. Geçen sürede 18 AB üyesi, Türkiye’den yaklaşık 25 bin sığınmacı aldı. Ankara, 3,5 milyondan fazla sığınmacıya ev sahipliği yaparken, AB’nin kendisinden çok az sayıda sığınmacı kabul etmesine tepkili. 

Karşılanması zor beklentiler neler?

Türkiye, AB’nin İdlib’de geri adım atması için Rusya’yı ikna etmesini istiyor. Ancak Almanya Başbakanı Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un Rus lider Putin’i ikna etme çabaları sonuç vermiyor. AB’nin Rusya’ya yaptırım uygulaması gündeme gelmiş olsa da bunun Ukrayna örneğinde olduğu gibi sonuç vermeyeceği endişesi bu yönde adım atılmasını güçleştiriyor. 

Erdoğan’ın, AB’nin Suriyeli sığınmacılar için mali yardımlarını doğrudan kendi hükümetine, Türk resmi kuruluşlarına aktarması talebine karşılık verilmesi de zor. Türkiye’de demokrasi, yargı bağımsızlığı ve basın özgürlüğünde yaşanan gerileme, artan yolsuzluk iddiaları, AB’de derin bir güvensizliğe, hatta aday ülke Türkiye’ye verilen katılım öncesi mali yardımlarda ciddi oranda kesintiye gidilmesine yol açtı. Suriyeli sığınmacılar için yapılacak yardımların da doğrudan, Erdoğan yönetiminin kasasına girmesi istenmiyor.

Türkiye’den daha fazla mülteci alınarak yükün paylaşımı konusunda da birlik ülkeleri isteksiz. Sağcı popülist ya da göçmen karşıtı partilerin yükseldiği bir dönemde neredeyse hiç bir Avrupa ülkesi buna yeşil ışık yakmaya yanaşmıyor. Ayrıca gelinen noktada, Erdoğan’ın "kapıları açtık" hamlesine boyun eğilmesinin büyük riskler taşıdığı değerlendiriliyor. Bunun Türkiye üzerinden Avrupa’ya gelmek isteyenler için özendirici bir mesaj niteliği taşıyacağı, yeni göç akınlarını tetikleyebileceği belirtiliyor.

AB şimdi ne yapacak? 

Brüksel, AB’nin sınırlarındaki krizi yönetmek için çok ayaklı bir diplomatik atak başlattı. Bir taraftan dış sınırlarında güvenliği güçlendirerek, Yunanistan ile güçlü dayanışma sergileyen AB, diğer taraftan Erdoğan’ı yoğun diplomatik temaslarla Mülteci Mutabakatı’nın muhafaza edilmesi, işbirliğinin sürdürülmesi konusunda iknaya çalışıyor. Avrupa başkentleri, daha büyük gerilimlere yol açmadan Türk tarafının sınırlarındaki durumu kontrol altına almasını istiyor. 

AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josep Borrell, Kriz Yönetiminden sorumlu AB Komiseri Janez Lenarcic ile birlikte bugün Türkiye'yi ziyaret edecek. 

6 Mart’ta ise AB ülkeleri atacakları adımları, Hırvatistan’ın başkenti Zagreb’de düzenlenecek olağanüstü AB Dışişleri Konseyi toplantısında masaya yatıracak.

Mali yardımların arttırılması ve bu yardımların mutabakatın Türkiye sınırları dışında, yani İdlib’de kullanılması konusunda pazarlıklar yürütüldüğü, ancak Erdoğan’ın mali yardımların doğrudan Türk kurumlarına verilmesi talebine soğuk bakıldığı belirtiliyor.

Almanya’nın yapabilecekleri neler?

En büyük önceliği yeni bir mülteci krizinin önlenmesi olan Merkel, Türkiye’nin son hamlesiyle fiilen çöken Mülteci Mutabakatı’nın uygulanmaya devam edilmesini sağlamayı hedefliyor. Türkiye’nin bugüne kadar Suriyeli sığınmacılar için yaptıklarından övgüyle söz eden Merkel, İdlib’de yaşanan gelişmeler sonrasında Türkiye’nin çok daha büyük zorluklarla karşı karşıya olduğunun bilincinde olduklarını, desteği artırmak istediklerini vurguluyor. 

AB-Türkiye sığınmacı mutabakatının başarılı olduğunu, Türkiye’nin uygulama konusundaki eleştirilerinin diyalog yoluyla çözülebileceğini savunan Alman hükümeti, bu amaçla Erdoğan’ı işbirliği konusunda ikna etmeye çalışan Avrupa hükümetlerinin başında yer alıyor.

Değer Akal

© Deutsche Welle Türkçe