ABD'de başkanlık yarışı: Ön seçimler nasıl yapılıyor?
24 Ocak 2024
Amerika Birleşik Devletleri'nde (ABD) başkanlık yarışına katılmak isteyen siyasetçilerin, önce ön seçim sürecinden başarıyla çıkmaları gerekiyor. Ön seçim süreci yaklaşık 6 ay sürüyor. Bu süreç Cumhuriyetçi Parti'nin Temmuz, Demokrat Parti'nin Ağustos ayında düzenleyeceği ulusal kongrelerle sona eriyor. Bu kongrelerde yapılan oylamayla partilerin başkan adayları resmiyet kazanıyor.
Ön seçim (primary) nedir?
Seçmenlerin bir partinin seçimlerde yarışacak adayının belirlenmesi için oy kullandığı seçimlere ön seçim deniyor. ABD'nin 50 eyaletinden 45'inde düzenlenen ön eçimlerde kimlerin oy kullanabileceği eyaletten eyalete farklılık gösteriyor.
Cumhuriyetçilerin 2024 seçimleri için ilk ön seçimi 23 Ocak tarihinde New Hampshire eyaletinde gerçekleşti. New Hampshire'da eski Başkan Donald Trump eski Güney Carolina Valisi Nikki Haley karşısında bir zafer elde etti. Aynı gün Demokratlar da kendi ön seçimlerini düzenledi. Parti merkeziyle eyaletteki yöneticileri arasındaki anlaşmazlık nedeniyle ABD Başkanı Joe Biden'ın ismi oy pusulalarında yer almadı.
Parti içi seçim (Caucus) nedir?
Parti içi seçimler ise ön seçimlerden farklı olarak partiler tarafından il, ilçe ya da bölge düzeyinde düzenlenen toplantılarda gerçekleşiyor. Uzun saatler sürebilen bu toplantılar katılımcılara aday adayları hakkında açık tartışma fırsatı sunuyor. Oylama her zaman gizli olarak gerçekleşmiyor. Oylama gizli olmak zorunda değil. Partililer kimi zaman el kaldırarak da oylamayı gerçekleştirebiliyor. ABD'den eskiden daha yaygın olan bu yöntem, günümüzde Iowa, Kuzey Dakota ve Montana'nın da aralarında olduğu 5 eyalette uygulanmaya devam ediyor. Bu yıl ilk parti içi seçim 15 Ocak'ta Iowa'da düzenlendi. Cumhuriyetçi Parti üyelerinin bir araya geldiği toplantıdaki oylamayı Trump açık arayla kazandı.
Delegelerin rolü
Ön seçimlerde de parti içi seçimlerde de seçmenler başkanlık için yarışacak adayı doğrudan belirlemiyor. Bu seçimlerde partilerin yaz aylarında düzenleyeceği ulusal kongrelerde oy kullanacak delegeler seçiliyor. Söz konusu delegeler parti kongresindeki oylamada partinin başkanlık için yarışacak adayını belirliyor. Başkan adayları bu kongrelerde kesinleştikten sonra Kasım ayında düzenlenecek seçimlerde yarışıyor.
Her bir eyalet parti kongrelerine nüfusuna göre delege gönderiyor. Nüfusu yüksek olan eyaletler daha fazla delege gönderebiliyor. ABD'de nüfusu en yüksek üç eyalet Kaliforniya, Teksas ve Florida.
Halk tarafından seçilmeyen ancak bu kongrelerde oy kullanan delegeler de var. "Bağımsız delege” denen bu kişiler istedikleri bir aday adayı için oy kullanabiliyorlar. Cumhuriyetçilerde her eyalet ve bölgede en tepedeki üç parti yöneticisi otomatik olarak delege sayılıyor. Demokratlarda ise parti liderlerinden ve seçilmiş parti yetkilileri "süper delege” olarak ulusal kongreye katılıyor. Yani kongrelerde oy kullanan delegeler halkın iradesini yüzde 100 yansıtmıyor.
Aday adayları kimler?
Florida Valisi Ron DeSantis'in çekilmesiyle birlikte Cumhuriyetçilerde Donald Trump ve Nikki Haley başkan adaylığı için yarışıyor. DeSantis 21 Ocak'ta aday adaylığında çekildiğini ve Trump'ı destekleyeceğini duyurmuştu.
ABD'nin eski Birleşmiş Milletler Büyükelçisi ve eski Güney Carolina Valisi Nikki Haley iki erkek siyasetçi karşısında varlığını ortaya koymaya çalışıyor. 52 yaşındaki Haley X hesabından yaptığı bir açıklamada "Joe Biden ve Donald Trump'tan farklı bir tarzım ve yaklaşımım var. Dram yok. Kan davası yok. Sızlanmak yok. Sadece sonuç var” ifadelerini kullanıyor.
Demokratların cephesinde ise Joe Biden'ın rakipleri Minnesota'dan ABD Temsilciler Meclisi Üyesi Dean Phillips ile yazar ve aktivist Marianne Williamsen. Her iki isme de Biden karşısında pek şans tanınmıyor.
Adaylar ne zaman belli olacak?
Iowa'daki parti içi seçim ve New Hampshire'daki ön seçimlerden sonra 5 Mart tarihinde "Süper Salı” olacak. O gün 16 eyalette eş zamanlı olarak ön seçimler düzenlenecek. Son ön seçim 4 Haziran tarihinde olacak. Başkan adayları ise resmi olarak parti kongrelerinde seçilecek. Cumhuriyetçi Parti'nin ulusal kongresi 15-18 Temmuz tarihlerinde Milwaukee'de Demokratların ulusal kongresi 19-22 Ağustos tarihlerinde Chicago'da düzenlenecek.
Açık ve kapalı ön seçim (primary) ne demek?
Açık ön seçim düzenlenen eyaletlerde kayıtlı tüm seçmenler siyasi görüşlerinden bağımsız olarak herhangi bir aday için oy kullanabiliyor. Demokrat görüşlü bir seçmen Cumhuriyetçilerin ön seçimine, Cumhuriyetçi Parti'yi destekleyen bir seçmen de Demokratların ön seçimine katılabiliyor. Ancak her seçmen en fazla bir ön seçime katılabiliyor. Ön seçimin kapalı olduğu eyaletlerde ise bir seçmen sadece aynı partiden bir aday için oy kullanabiliyor. Yani kayıtlı bir Demokrat Partili kapalı ön seçimlerde sadece kendi partisinin ön seçimine katılabiliyor ancak Cumhuriyetçilerin ön seçimine katılamıyor.