AGİT hâlâ gerekli mi?

İsim değişikliği, teşkilatın belli bir adres ve kadroyla Avrupa’da güvenlik ve işbirliğinin yolunu açabilmesi için yapıldı. AGİT’in kuruluşuna temel teşkil eden Helsinki Nihai Belgesi 1 Ağustos 1975’te, yani bundan tam 35 yıl önce imzalanmıştı. 35 Avrupa ülkesinin devlet ve hükümet başkanları, insan hakları, ekonomi, araştırma, bilim ve teknik alanlarında işbirliğinin geliştirilmesini öngören belgeyi imzaladılar. Amaç, bloklara bölünmüş olan Avrupa’da kısa ama hissedilir adımlarla barış içinde birlikte yaşamayı teşvik etmekti. Aradan geçen 35 yılda, bloklaşma sona erdi, soğuk savaş tarihe karıştı.

İlk ve tek zirve

1999 yılının kasım ayı. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı devlet ve hükümet başkanları, teşkilatın ilk şimdiye kadarki tek zirve toplantısı için İstanbul’da buluştular. Zirve Çeçenistan savaşının gölgesinde geçti. Grozni yerle bir edilmiş, acımasız savaş en çok sivil halkı etkilemişti. İstanbul zirvesinde Almanya Başbakanı Gerhard Schröder Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin’e şöyle seslendi: 'Bu ihtilafa siyasi çözüm bulunsun. AGİT’in birlikte onayladığımız kural ve prensiplerini kabul edin. Bu prensiplerin ve dolayısıyla da bir bütün olarak teşkilatın inandırıcılığına gölge düşürmeyin.'

Çeçenistan, soğuk savaş sonrasının Avrupa’sında da, askeri kuvvet ve terörün can almaya devam ettiği bölgelerden sadece biri. Süper güçler arasındaki karşılıklı meydan okuma yerini etnik anlaşmazlıklara ve bağımsızlık arayışlarına bıraktı.

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı’na üye devletlerin sayısı soğuk savaşın ardından 56’ya çıktı. AGİT, bütün Avrupa ülkeleriyle, Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla kurulan devletler, ABD ve Kanada’nın üyesi oldukları ve güvenlik politikasıyla ilgilenen tek uluslararası kuruluş olarak kabul ediliyor. Zamanla çok sayıda eski Doğu Blok’u ülkesini de bünyesine dâhil eden Kuzey Atlantik İttifakı NATO ile AGİT arasındaki en önemli fark da bu.

Barış, işbirliği, demokrasi

AGİT’in amacı Avrupa’nın güvenliğini şekillendirip korumak ve demokrasiyi teşvik etmek. Bunun son örneği, Kırgızistan. Haziran ayında Kırgız çoğunlukla Özbek azınlık arasında patlak veren iç savaş benzeri etnik çatışmalarda en az 2 bin kişi öldü. Yüz binlerce kişi de topraklarından sürüldü.

Kırgızistan'ın yatışmasından sonra AGİT ülkenin güneyine silahsız polis timleri göndermeyi kararlaştırdı. AGİT görevlileri, Özbek halkın Kırgız güvenlik güçlerine yeniden itimat etmesini sağlamaya çalışacak.

Merkezi Viyana'da bulunan ve 175 kişilik bir kadroyla çalışan teşkilatın 2010 yılı bütçesi 160 milyon euro.

AGİT dönem başkanlığına iddialı başlayan Kazakistan öncelikle devlet ve hükümet başkanlarını yeniden bir zirvede buluşturmayı hedefliyor. İnsan hakları ve demokrasiyle ilgili konuların tek taraflı ele alındığı gerekçesiyle AGİT’i eleştiren Rusya, AGİT kanalıyla yeni bir Avrupa güvenlik antlaşması imzalanmasını ve Avrupa’nın güvenlik politikasını konu alan tartışmalarda NATO’nun bypass edilmesini sağlamaya çalışıyor.

© Deutsche Welle Türkçe

Sandra Petersmann / Çeviri: Ahmet Günaltay

Editör: Meltem Karagöz