Asbestli Brezilya gemisi Türkiye karasularına sokulmayacak

Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, Brezilya'dan söküm için Aliağa'ya gitmek üzere yola çıkan ancak tonlarca asbest barındırdığı için aylardır Türkiye'deki çevre örgütlerinin tepkisine neden olan gemiyle ilgili yazılı açıklama yaptı.

Bakan Kurum, "NAE Sao Paulo" adlı eski askeri uçak gemisiyle ilgili olarak Brezilya Federal Bölge Mahkemesi'nin ihtiyati tedbir kararı alması üzerine bu gemideki asbest dâhil tehlikeli maddelere ilişkin yeni bir Tehlikeli Madde Envanter Raporu talep ettiklerini ancak bu belgenin Bakanlığa gönderilmediğini söyledi.

Bunun üzerine geminin Sök Denizcilik tarafından sökümü için 30 Mayıs'ta vermiş oldukları şartlı onayı iptal etme kararı aldıklarını belirten Kurum, "Bu karar doğrultusunda geminin Türk karasularına girmesine izin verilmeyecektir" dedi.

Belçika merkezli uluslararası sivil toplum kuruluşu NGO Shipbreaking Platform'un edindiği bilgiye göre, Türkiye tarafından 9 Ağustos'ta Brezilya Çevre Bakanlığına bağlı Çevre ve Yenilenebilir Doğal Kaynaklar Enstitüsü'ne iletilen mektupta "Yüksek Mahkeme'nin ihtiyati tedbir kararı, basında yer alan haberler ve Bakanlığımıza yapılan tehlikeli madde ihbarları neticesinde söz konusu eski deniz aracı için ülkemize gelmeden önce Brezilya karasularındayken yeni bir Tehlikeli Madde Envanteri hazırlanması gerektiği ortaya çıkmıştır" denilmişti.

Asbest dahil çevre ve insan sağlığına zararlı birçok tehlikeli toksik atık barındıran gemi, 4 Ağustos'ta Rio'dan yola çıktıktan sonra alınan ihtiyati tedbir kararına rağmen Brezilya'ya dönmemişti. Geminin 9 Eylül'de İzmir'in Aliağa ilçesine ulaşması bekleniyordu. Römorkörden alınan son sinyaller, geminin Batı Sahra açıklarından Cebelitarık Boğazı'na doğru ilerlediği gösteriyordu.

Soyer: İzmir dünyanın çöplüğü değildir

Türk Tabipleri Birliği (TTB), geminin Türkiye karasularına girmesine izin verilmeyeceğinin duyurulması üzerine, "Örgütlü mücadele kazandırdı; São Paulo uçak gemisinin Türkiye'ye gelişi için verilen notifikasyon onayı iptal edildi. Emeğimize, kentlerimize, doğamıza; sağlık ve yaşam hakkımıza sahip çıkmayı sürdüreceğiz. Sağlıklı bir gelecek ellerimizde!" açıklamasında bulundu.

İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer de Bakanlığın açıkladığı kararın ardından Twitter hesabından paylaştığı mesajda, "Bugün İzmir'in çifte bayramı kutlu olsun. Büyük Taarruz'un 100. Yılı ve Ölüm Gemisi'nin geri gönderilişi, bugün 26 Ağustos'ta gerçekleşti. Zehir yüklü, asbestli gemi NAE Sao Paulo'nun Aliağa’ya gelişine itiraz etmiş, İzmir dünyanın çöplüğü değildir, olmayacak demiştik" dedi.

Sadece yüzde 12'si incelendi

Geminin tehlikeli maddeler envanterini hazırlayan Norveçli Grieg Green firması, denetim sırasında Sök Denizcilik'in bazı bölümleri kilitli tuttuğunu ve Sao Paulo'nun sadece yüzde 12'sine erişebildiklerini açıklamıştı. Geminin denetlenmeyen bölümünde hangi tehlikeli toksik kimyasalın ne oranda bulunduğu bilinmiyor. Mevcut rapora göre, geminin incelenen yüzde 12'lik bölümünde dokuz ton asbestin yanı sıra 473 ton kurşun, 173 ton da hem kurşun hem kadminyum içeren tehlikeli madde bulunuyor.

Türkiye'deki AB onaylı tersanelerden biri olan Sök Denizcilik, Sao Paulo'yu Tehlikeli Madde Envanter Raporu'nu görmeden satın almıştı.

İhalesi bu rapor olmadan yapılan Sao Paulo'nun satışı Türkiye'nin de taraf olduğu Basel Sözleşmesi'ne aykırı bulunurken, geminin yola çıkarılması da yine aynı sözleşmeye göre yasa dışı trafik niteliğinde.

DW Türkçe'ye konuşan Türk Tabipleri Birliği (TTB) Halk Sağlığı Kolu Üyesi Dr. Ahmet Soysal, "Basel Konvansiyonu'nun 9'uncu maddesi çok açık ve nettir. Tehlikeli atık taşıyan her türlü trafik ülkelere bildirilmelidir ve güzergâh üzerindeki ülkelerden geçiş izni almalıdır. Şu anda herhangi bir geçiş izni olmadığını biliyoruz" demişti. Soysal, Basel Sözleşmesi'nin yanı sıra Barselona Sözleşmesi ve 1996'da imzalanan İzmir Protokolü'ne göre de taraf ülkelerin tehlikeli atık trafiğine izin vermemesi gerektiğini belirtmişti.

DW Türkçe'ye konuşan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi (İSİG) gönüllüsü ve akademisyen Aslı Odman ise "Sao Paulo, yalnızca yüzde 12'sine denk gelen tehlikeli madde envanterine göre bile 700 tona yakın kurşun ve kadmiyum boya içeriyor. Bunların kazınmayacağını, işçiler tarafından kesilerek çıkartılacağını ve civardaki hurda fabrikalarına getirileceğini biliyoruz. Asbest ile ilgili de açıklanmamış çok ciddi sorunlar var. Eğer ikiz gemisinde en az 760 ton asbest bertaraf edildiyse bunun belgelerinin Brezilya donanması tarafından sağlanması gerekiyordu. Bu yapılmadı" demişti.

TTB ve HDP mektup yazmıştı

TTB, 11 Ağustos'ta, geminin geçeceği güzergâh üzerindeki ülkelerin tabip odalarına bir bilgilendirme mektubu yazmıştı. Mektupta, São Paulo gemisi konusunda odaların bulundukları ülkelerin hükümetlerini uyarması ve kamuoyunu bilgilendirmeleri talep edilmişti. Halkların Demokratik Partisi (HDP) de 24 Ağustos'ta aralarında Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu üyeleri, siyasi partiler, çevre örgütleri ve büyükelçiliklerin de olduğu çok sayıda kurum, örgüt ve kişiye bir mektup yollayarak Sao Paulo'nun durdurulması için acil harekete geçme çağrısında bulunmuştu.

Fransız donanması tarafından 2000 yılında Brezilya'ya satılan ve 2017'de ıskartaya çıkarılan ülkenin en büyük savaş gemisi Sao Paulo, Nisan 2021'de sonuçlanan ihaleyle 1,85 milyon dolara satmıştı. Gemiyi Rio de Janeiro merkezli bir şirket olan Cormack Marítima aracılığıyla Aliağa'dan Sök Denizcilik adlı firma almıştı.

DW/PÜ,CÖ,JD