Fransa'da "Asuri-Keldani soykırımını tanıma" girişimi

Fransız parlamentosu 1915-1918 yılları arasında Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yaşayan Asuriler ve Keldanileri hedef aldığını belirttiği katliamların Fransa tarafından "soykırım" olarak tanınması için yasal girişim başlattı. Fransız hükümeti girişimi şimdilik desteklemiyor.

Girişim ilk olarak parlamentonun üst kanadı olan Senato'da gündeme geldi. Senato'da çoğunluğu oluşturan sağ eğilimli Cumhuriyetçiler (LR) partisine mensup 76 senatör tarafından sunulan "1915-1918 döneminde Asuri ve Keldanilere Yönelik Soykırımın Tanınması" başlıklı karar tasarısı 8 Şubat'ta genel kurulda tartışıldı. Türkiye'deki yıkıcı deprem felaketine rağmen oturumun ertelenmesine gerek görülmedi. Tasarı oturum sonunda 2'ye karşı 300 oyla kabul edildi.

Tasarıda Fransız hükümetine, "1915-1918 yılları arasında Osmanlı makamları tarafından 250 binden fazla Asuri ve Keldaniye yönelik kitlesel imhayı, sürgünü ve kültürel mirasının ortadan kaldırılmasını soykırım olarak tanıması," "bu soykırımı açıkça kınaması" ve "her yıl 24 Nisan gününü Ermeni soykırımını ve Asuri-Keldani soykırımını anma günü ilan etmesi" çağrısında bulunuluyor.

"Fransa'nın Doğu Hristiyanları yükümlülüğü"

Karar tasarısının mimarı olan LR grubu üyesi Marsilya senatörü Valérie Boyer, oylama öncesi genel kurulda yaptığı konuşmada, 1915-1918 döneminde Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yaşayan "2,5 milyon Hristiyan'ın fiziksel, kültürel ve dinsel soykırım kurbanı olduğunu" savundu. Fransa'nın, Kanuni Sultan Süleyman ile Fransa Kralı 1. François arasında imzalanan kapitülasyonlardan bu yana "Doğu Hristiyanlarını koruma rolü olduğunu" dile getiren Boyer, "Fransa bu tarihi ve manevi yükümlülüğüne sadık kalmalıdır" dedi. Boyer konuşmasında, Doğu Hristiyanlarının 1915-1918 döneminde Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yaşadıkları ile IŞİD'in bugün Irak ve Suriye'deki eylemleri arasında paralellik de kurdu.

Valérie Boyer, Nicolas Sarkozy'nin cumhurbaşkanlığı döneminde gündeme gelen ve "Ermeni soykırımını inkârın cezalandırılmasını" öngören yasal girişimlerin de öncülüğünü yapmıştı.

Fransız hükümeti "soykırım" kararına karşı

Oturumda söz alan Dış Ticaret Bakanı Ollivier Becht ise Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve hükümetinin tasarıyı desteklemedikleri mesajı verdi. Tarihin tarihçilere bırakılması gerektiğini belirten Fransız Bakan, "Bir soykırımı tanımak için Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Hakkında Sözleşme ve uluslararası mahkemelerin tüzükleriyle oluşan uluslararası bir organ temelinde hukuksal bir karar gerektiğini" söyledi. 1915 olayları ile IŞİD kurbanları arasındaki paralelliğe de karşı çıkan Fransız Bakan, "1915'de kurbanların tamamı Hristiyan'dı. Oysa IŞİD'in kurbanlarının çoğunu Müslümanlar oluşturuyor" ifadelerini kullandı.

Senato'daki oturumdan bir gün önce Paris'te Fransa Asuri-Keldani Koordinasyon Komitesi'nin yıllık yemeği düzenlendi. Fransız hükümetinin Enerji Bakanı Agnes Pannier-Runacher tarafından temsil edildiği yemeğe eski Cumhurbaşkanı François Hollande ve eski başbakanlar François Fillon ve Bernard Cazeneuve de katıldı.

Ankara tepki gösterdi

Senato'da geniş oy çoğunluğuyla kabul edilen, ancak hukuksal planda bağlayıcılığı olmayan karara Ankara'dan tepki gecikmedi. Türkiye Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Tanju Bilgiç, konu hakkındaki bir soruya, "Türkiye'nin kimseden tarih dersi almaya ihtiyacı yoktur. Hukuki ve tarihi temelden yoksun bu basiretsiz teşebbüsün Fransa Senatosu'nun itibarsızlığını pekiştirmekten başka bir sonucu ya da ciddiye alınacak bir yönü bulunmamaktadır. Fransa Senatosu, başkalarına tarih dersi vermek yerine, kendi tarihine bakmalıdır" yanıtını verdi.

Meclis gündemine geliyor

Senato'nun kararı sonrası benzer bir girişim şimdi de Fransız Ulusal Meclisi'nde gündeme getiriliyor. Meclis'teki girişimin arkasında da LR mensubu parlamenterler var. Ancak LR Senato'da olduğu gibi Meclis'te çoğunluğa sahip değil. LR bu nedenle "Asuri-Keldani soykırımı" tezine ilişkin olarak Meclis'e bir karar tasarısı, bir de yasa teklifi sundu. Karar tasarısı Senato'daki karar metni ile tamamen aynı ifade ve tezleri içeriyor.

Yasa teklifi ise iki maddeden oluşuyor. İlk maddede "Fransa, Birinci Dünya Savaşı sırasında Asuri ve Keldaniler'e yönelik soykırımı açıkça tanır" ifadeleri kullanılıyor. İkinci maddede ise "Fransa her yıl 24 Nisan'da Birinci Dünya Savaşı'ndaki Asuri soykırımının kurbanlarını anar" önerisine yer veriliyor.

Karar tasarısı ve yasa teklifinin Meclis genel kurul gündemine ne zaman geleceği henüz belli değil. Hükümetin Senato'da olduğu gibi karar tasarısına karşı çıkması bekleniyor. Karar tasarısı kabul edilse dahi, son söz hükümet ve Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'a ait.

Yasa teklifi için durum daha karmaşık. Teklif Meclis'ten geçerse Senato'ya gidecek. Yasalaşması için burada da kabul edilmesi gerekiyor. Senato'nun, konuyu ilk gündeme getiren ve ilk kararı alan yasama organı olarak yasa teklifini de kabul edeceği tahmininde bulunuluyor.

Yasalaşırsa Anayasa Konseyi'nden dönebilir

Parlamentonun bu şekilde oylayacağı yasaya Cumhurbaşkanı, Başbakan, yasama organlarının başkanlarından biri ya da 60 milletvekili veya senatör tarafından "Anayasaya aykırılık" temelinde Anayasa Konseyi önünde itiraz edilebiliyor. Benzer bir senaryo Şubat 2012'de yaşanmış, "Ermeni soykırımını inkârın cezalandırılması" konusunda Fransız parlamentosu tarafından oylanan yasa, bir grup parlamenterin itirazı üzerine Anayasa Konseyi tarafından "ifade özgürlüğüne aykırı olduğu" gerekçesiyle iptal edilmişti. Anayasa Konseyi'nin iptal kararı öncesi Paris-Ankara hattında siyasi ve diplomatik ilişkiler kopma noktasına gelmişti.