Kapanan santrallere devlet desteği devam edecek

Türkiye Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, kükürt giderim tesisi olmadığı için yasal sınırların üzerinde kirletici salan 13 termik santralden beşinin tamamen, birinin ise kısmen kapatıldığını duyurdu. Ancak bu altı santralden beşine 2020 yılı boyunca devlet desteği devam edecek.

1 Kasım 2019'da TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda kabul edilen Dijital Hizmet Vergisi, Konaklama Vergisi, Değerli Konut Vergisi gibi düzenlemeleri de içeren kanun teklifine AKP milletvekillerinin teklifiyle kömürlü termik santrallerin çevre mevzuatına uyum süresinin 30 Haziran 2022’ye uzatılmasını düzenleyen 50. madde eklenmiş, ancak ilgili madde, kamuoyunda artan tepkiler sonrası Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan tarafından veto edilmişti.

"Devletin alım garantisi var"

Bakan Murat Kurum’un açıklamasına göre 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 11. ve 15. maddeleri gereği Kahramanmaraş Afşin - Elbistan A, Kütahya Seyitömer, Kütahya Tunçbilek, Sivas Kangal ve Zonguldak Çatalağzı kömürlü termik santralleri tamamen, Manisa Soma termik santrali ise kısmi olarak kapatıldı.

Ancak Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi’nin (TEİAŞ) 2020 yılında kapasite kullanım mekanizması kapsamında teşvik verileceğini duyurduğu santraller arasında bu santraller de yer alıyor. TEİAŞ’ın 20 Aralık 2019’da yayınladığı listeye göre kapatılan Tunçbilek, Seyitömer, Kangal, Çatalağzı ve kısmen kapatılan Soma 2020’de de teşvik almaya devam edecek.

CHP Parti Meclisi Üyesi İlhan Cihaner söz konusu santrallerin devir sözleşmelerine dikkat çekiyor. DW Türkçe’ye konuşan Cihaner, kapatılan Afşin - Elbistan A termik santralinin de devir sözleşmesine göre devletin alım garantisinin devam edeceğini öne sürüyor. Cihaner, "Afşin A’nın devir sözleşme hükümlerine göre üretim kapasitesi üzerinden devletin alım garantisi var. Sözleşmede eğer kamu tarafından kapatılırsa bu alım garantisi, sözleşme süresinin bitimine dek devam edecek yazıyor. Bu anormal bir durum. Devir sözleşmelerinin kamuoyuna açıklanması gerekir" diyor.

Murat Kurum, söz konusu 13 santralden dördüne geçici faaliyet belgesi verilmesi, üç santrale ise gerekli çevre izinlerinin verilmesi kararı alındığını açıkladı. Geçici faaliyet belgesi alan santraller Bursa Orhaneli, Muğla Yatağan, Kahramanmaraş Afşin B ve Ankara Çayırhan olurken, Kemerköy, Yeniköy ve Çanakkale 18 Mart Çan termik santrallerinin çevre mevzuatı kapsamında gerekli izinleri aldığı duyuruldu. Bu santraller arasında Orhaneli, Yatağan, Kemerköy, Yeniköy ve Çan termik santralleri de 2020’de kapasite mekanizması teşviklerinden yararlanacak.

"Altı ay geçici izin neden?"

İlhan Cihaner, ilgili santrallerin çevre yatırımlarını yedi yıl gibi uzun bir sürede tamamlamamasına rağmen bu santrallerden dördüne altı ay geçici faaliyet izni verilmesini sorunlu buluyor. Cihaner, Çayırhan santralinin işletme devir süresinin 6 ay sonra dolacağına dikkat çekiyor. Ciner Enerji’ye ait santralin bu şekilde hem ceza yemeyeceğini, hem yükümlülüklerinden kurtulacağını, hem de altı ay daha alım garantili üretim yapmaya devam edeceğini vurgulayan Cihaner, "Yasa çok açık.

Anayasa Mahkemesi kararına ve daha sonra yeniden gündeme gelen düzenlemeyi Cumhurbaşkanı’nın iade etme gerekçesine baktığımızda çevre ile uyumlu ise çalıştırırsınız, değilse kapatmak zorundasınız. Geçici faaliyet ne anlama geliyor? Çevre yatırımlarını tamamlamış mı, tamamlamamış mı? Altı aylık süre uzatımı açıkça yasaya aykırı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı bu kararla kamuoyu iradesinin üzerine çıkmış oluyor" diye konuşuyor.

İki yılda 1.2 milyar TL teşvik

Çevreyi kirleten termik santrallere teşvik mekanizması uzun zamandır devam ediyor. Özel sermayeye devredilen santrallere 20 Ocak 2018’den beri kapasite kullanım mekanizması adı altında teşvikler veriliyor. Teşviklerin amacı ise üretimin düşmesi durumunda Türkiye’nin enerji arzı güvenliğinin zarar görememesi. Makina Mühendisleri Odası (MMO) Enerji Çalışma Grubu raporuna göre bu kapsamda özel santrallere 2018'de 1 milyar 407 milyon lira, 2019'da ise 2 milyar lira teşvik verildi.

Greenpeace Akdeniz’e göre ise sadece çevre mevzuatına uymayan santrallere yapılan teşvik ödemesi, 2018 yılında 559 milyon TL, 2019 yılında da 665 milyon TL’yi buluyor.

Greenpeace Akdeniz iki yıl içinde 1 milyar 224 milyon TL teşvik alan kirli kömürlü termik santrallere kapasite mekanizması adı altında verilen teşviklere karşı Danıştay’da dava açtı. 

DW Türkçe’ye konuşan Greenpeace Akdeniz Program Yönetici Avukat Deniz Bayram, 5 termik santralin kapatıldığının duyurulması üzerine, dava dosyasına talepte bulunarak, "kirli enerjiyi teşvik eden" kapasite mekanizması ödemelerinin iptalini yeniden talep ettiklerini söylüyor.

Bayram "Çünkü teşvik ödemeleri kirli enerjiye değil, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği politikaları ve enerji depolama gibi temiz gelecek vadeden enerji sistemlerine yapılmalıdır" diyor.

Kasımda 62.9 milyon lira ödendi

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Yardımcısı Abdullah Tancan’ın ekim ayında komisyonda verdiği bilgiye göre, çevre mevzuatına uymayan 13 termik santralin 11’i özel sektöre, ikisi ise Elektrik Üretim AŞ’ye aitti. 

TEİAŞ‘ın açıkladığı rakamlara göre ise, kasımda meclis gündemine geldiği dönemde de kükürt giderim tesisi olmayan özel sektöre ait 11 santralden 9’una, kapasite mekanizması teşviki verilmeye devam edildi. 

Buna göre kasım ayında Çelikler Holding’e ait Seyitömer termik santraline 8.2 milyon, Tunçbilek’e 5 milyon, Orhaneli’ne 2.9 milyon; Konya Şeker’e ait Soma B termik santraline 13.5 milyon, Kangal’a 6.2 milyon; Limak Enerji ve İçtaş Enerji ortaklığına ait Kemerköy’e 8.6 milyon, Yeniköy’e 5.7 milyon; Bereket Enerji’ye ait Çatalağzı’na 4.2 milyon, Yatağan’a 8.6 milyon lira kapasite mekanizması teşviki verildi. Buna göre 1 ayda 9 santrale toplam 62.9 milyon lira ödeme yapıldı. Kasım ayındaki teşvikten sadece Ciner Enerji’ye ait Çayırhan Park ve Çelikler Holding’e ait Afşin Elbistan A santralleri faydalanamadı. 

Pelin Ünker

© Deutsche Welle