Küresel ısınma: Himalayalar'da buzul ölümleri

Pakistan'daki İslamabad Üniversitesi Yüksek Dağ Enstitüsü'nde afet risk analisti olan Sıddık Baig, "Evimizde artık içme suyu yok, bu yüzden ailemle birlikte otele taşınmak zorunda kaldım" diyor. Mayıs ayının başında Pakistan'ın kuzeyindeki Hasanabad yakınlarında bulunan buzul gölü erimiş, bunun sonucunda bölgedeki tüm köyler ve yollar sular altında kalmış, iki küçük hidroelektrik santrali ve bir köprü tahrip olmuş, en az 75 kişi de hayatını kaybetmişti.

Baig, bölgenin tatlı suyunun yüzde 70'inin buzullardan geldiğini tahmin ediyor. Zaten az olan yağış miktarı, içme suyu ihtiyacını karşılamakta hayli yetersiz kalıyor.

Bu, buzul göllerinden kaynaklanan bölgedeki son sel felaketi olmayabilir. Pakistan İklim Değişikliği Bakanlığı, Mayıs ayında aşırı sıcaklıklar nedeniyle 33 buzul gölünün "patlama" tehlikesiyle karşı karşıya olduğu, köylerin ve vadilerin sulara gömülebileceği uyarısında bulunmuştu.

Buzul göllerinin eriyip taşmasına "buzul gölü patlaması seli" (glacial lake outburst flood-GLOF) da deniyor. Buzullar eridiğinde, doğal barajlarda su birikiyor. Yüksek sıcaklıklar nedeniyle barajlara çok fazla su girişi olursa, barajlar taşıyor ve sel felaketi meydana geliyor.

Risk uzmanı Baig, son yaşanan buzul gölü patlamalarının nedenin de uzun süreli aşırı sıcak hava dalgaları olduğunu söylüyor. Nisan ayında Pakistan'da sıcaklık 49 santigrat dereceye kadar çıktı.

Himalayalar'da küresel ısınma iki kat daha hızlı

Yüksek Asya olarak da adlandırılan Orta Asya dağlık bölgesi, batıda Himalayalar, Karakoram ve Hindukuş sıradağlarını içeriyor. Çin, Hindistan, Afganistan, Butan, Nepal ve Pakistan'ın kıyıdaş ülkeleri boyunca uzanan dağ silsilesinde toplam 55 bin buzul mevcut. Bu eşsiz buz kütleleri, Kuzey ve Güney Kutbu'ndan sonra dünyadaki diğer tüm bölgelerden daha fazla tatlı su depoluyor. Doğal olarak eriyen su, kıyıları yaklaşık iki milyar insana ev sahipliği yapan Asya'nın en önemli 10 nehrini besliyor. Dünya Bankası'nın 2015 raporuna göre, sadece Güney Asya'nın en büyük üç nehri olan Ganj, İndus ve Brahmaputra, yaklaşık 750 milyon insanın geçim kaynağı durumunda.

Dağlardaki kar miktarının azalması veinsan kaynaklı iklim değişikliği, buzulların hızla erimesineneden oluyor. Bu durum "buzul ölümü" olarak da adlandırılıyor. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı'na göre Himalayalar'daki sıcaklıklar, küresel ortalamadan iki kat daha hızlı artıyor. Hesaplamalar 1,5 derece ile sınırlandırılmadığı takdirde, Orta Asya dağlarındaki toplam buz kütlesinin yarısı ile üçte ikisi arasında bir kısmının yüzyılın sonuna kadar yok olacağını gösteriyor.

Hindistan'ın Kalküta kentindeki JIS Üniversitesi'nde yardımcı doçent ve buzul bilimci olan Atanu Bhattacharya "Üzerinde düşünmemiz gereken konu tarım. Bölgedeki insanların çoğu geçimlerini tarımdan sağlıyor" diyor.

Sivil toplum kuruluşu Germanwatch'ın İklim Risk Endeksi'ne göre Nepal ve Pakistan, dünya genelinde iklim değişikliğinin en çok tehdit ettiği ilk on ülke arasında yer alıyor. Afganistan ve Hindistan da ilk yirmi ülke içinde bulunuyor.

Enerji kaynakları tehlikede

Buzların erimesi ve buzul göllerinin patlaması halinde, sadece köyler ve sakinleri değil, aynı zamanda yerel enerji kaynakları da risk altına girecek.Bilim insanları, Himalayalar'da 250'den fazla hidroelektrik santralinin olası buzul gölü patlamalarının güzergâhı üzerinde bulunduğunu tahmin ediyor.

Bu da potansiyel olarak söz konusu elektrik santrallerinin, eriyen buzul göllerinden gelen devasa su kütlelerinin altında kalabilecekleri anlamına geliyor. Enerji santrallerinin üçte biri, kapasitelerinin çok üzerinde su miktarına maruz kalabilir.

Bir başka etken: Siyah karbon

Ancak yüksek sıcaklıklar, buzul ölümlerinin yalnızca bir nedeni. Bugüne kadar eriyen buz kütlelerinin yaklaşık yarısına, insan kaynaklı hava kirliliğinin neden olduğu tespit edildi.

Kömür, petrol ve gaz gibi fosil yakıtların veya tarla artıklarının (anız) yakılması, "siyah karbon" olarak da adlandırılan siyah kurum ve ince toz partikülleri üretiyor. Rüzgâr tarafından taşınan bu parçacıklar, buz tabakalarının üzerine yerleşiyor. Bunlar, kar veya buz göre daha fazla ısı emiyor. Bunun neticesinde daha az güneş ışını atmosfere geri yansıyor, buzullar daha hızlı ısınıyor ve eriyor.

"Yerleşim birimlerinin taşınması gerekiyor"

Buzulların erimesini en azından yavaşlatmak için orta ve uzun vadeli olasılıklara rağmen, Pakistanlı risk uzmanı Sıddık Baig gelecek hakkında karamsar. Ülkesinin dağlık bölgesinde halihazırda yedi milyon insanın bariz sel riski altında olduğunu tahmin ediyor ve ekliyor:

"Bu insanların yerlerinin değiştirilmesi, yani yerleşim birimlerinin daha güvenli bölgelere taşınması gerekiyor."

Baig'in Yüksek Dağ Enstitüsü'ndeki çalışmaları, bölgedeki buzulları düzenli olarak izlemesini gerektiriyor. Ancak daha fazla sel, harap olan köyler, tahrip olan su boruları nedeniyle içme suyu tedarikinin kesilme tehlikesi karşısında Sıddık Baig, kendisi ve ailesinin geleceği için çoktan bir karar vermiş bile: "Bir gün buradan taşınacağız."