M çiçeği salgını: Yeterince aşı var mı?
22 Ağustos 2024
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Afrika'da görülen M çiçeği (mpox) salgını nedeniyle bu ayın başlarında halk sağlığı acil durumu ilan etti.
Vakaların çoğu Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde kayda geçmiş olsa da hastalık Afrika'nın orta ve doğu kesimlerindeki birkaç ülkeye de yayıldı. Kısa süre önce İsveç, Afrika dışında M çiçeği vakası bildiren ilk ülke oldu.
Virüsün yayılmakta olan yeni varyantı başta Demokratik Kongo olmak üzere vaka görülen ülkelerde aşı ihtiyacını artırdı.
Halihazırda Demokratik Kongo'nun elinde aşı bulunmuyor. Ülkenin Sağlık Bakanı Pazartesi günü yaptığı açıklamada, ABD ve Japonya'nın bu ay bitmeden aşı göndermeyi taahhüt ettiğini söyledi.
Bu durum aşılar ve halk sağlığı alanındaki ağır eşitsizlikleri gözler önüne sererken kâr önceliklerinin de aşı üretim ve dağıtımında belirleyici olduğunu gösterdi.
Amsterdam Üniversitesi'nden emekli profesör Stuart Blume DW'ye verdiği demeçte, şirketlerin yalnızca "virüs zengin ülkelerde bir sorun haline geldiğinde" kâr edebileceğini savunuyor:
"Afrika'ya aşı satarak kimse zengin olmayacak."
M çiçeği aşısını hangi şirketler üretiyor?
Dünya genelinde otoritelerden onaylı tek bir M çiçeği aşısı var, o da Danimarkalı Bavarian Nordic'in MVA-BN aşısı. Şirket bu aşıyı Jynneos, Imvamune ve Imvanex gibi farklı markalar altında satıyor.
ABD'nin Kongo'ya gönderme sözü verdiği 50 bin doz aşı da bu şirketin ürünü.
Ayrıca Japonya'da KM Biologics tarafından geliştirilen LC16 aşısı mevcut. Bir önceki M çiçeği salgınının yaşandığı 2022-2023 yıllarında Japon otoriteler aşıya kullanım onayı verdi. DSÖ de kullanımını tavsiye ediyor ancak henüz küresel anlamda onay almadı.
Haber ajansı AFP Japonya'nın Kongo'ya göndereceği 3,5 milyon dozun kendi üretimi LC16 olacağını aktardı.
Japonya aşının, virus kaynaklı ölüm oranlarının yüksek olduğu çocuklarda kullanımına uygun olduğunu özellikle vurguluyor.
Dikkate değer bir diğer aşı ise aslında çiçek hastalığına karşı geliştirilen ACAM2000 olarak adlandırılıyor. ABD'li Emergent BioSolutions aşının haklarını 2017'de Fransız Sanofi'den satın almıştı.
ACAM2000 çiçek hastalığı için üretilmiş olsa da uzmanlara göre iki virüs birbirlerine çok benziyor, bu nedenle bu aşıyı olmak da M çiçeğine karşı koruma sağlıyor.
DSÖ internet sitesinde kurumun öncelikle MVA-BN veya LC16 aşılarını tavsiye ettiği, bunların mevcut olmaması halinde ACAM2000 aşısının kullanımının önerildiği belirtiliyor.
Rusya'nın da çiçek hastalığı için ürettiği ve 2022'de M çiçeğine karşı kullanım onayı verdiği OrthopoxVac adlı bir aşısı bulunuyor. Ancak bu aşı halihazırda sadece Rusya'da kullanılıyor.
Bavarian Nordic küresel talebi karşılayabilir mi?
Şirketin CEO'su Paul Chaplin bu ay başında yaptığı açıklamada yıl bitmeden milyonlarca doz aşı üretebileceklerini söyledi. Ancak üretimi artırmadan önce talep geldiğini görmeleri gerektiğini ifade etti.
"Kapasitemiz var, ancak sipariş gelmesi gerekiyor."
Şirket yakın zamanda Avrupa'nın acil sağlık durumu hazırlık otoritesi HERA'dan 175 bin dozluk sipariş aldı. Ayrıca Afrika'ya gönderilmek üzere başka ülke hükümetleri ile siparişleri görüşüyor.
Bavarian Nordic eğer yeterli talep olursa 2025 sonuna kadar 10 milyon doz aşı üretebileceğini söylüyor. Şirket aşıya adil erişim için Afrika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri ile de diyalog halinde olduklarını açıkladı.
Öte yandan Stuart Blume zengin ülkeleri harekete geçerek Afrika adına sipariş vermeye çağırdı: "Afrika ülkeleri aşı alacak kaynaklara sahip değil."
Ancak tek sorun para değil. Demokratik Kongo 2022-2023 salgını sırasında kullanım onayı vermediği için aşı almamıştı. Bu sefer hem Demokratik Kongo hem de Nijerya Bavarian Nordic'e acil kullanım onayı verdi.
Salgından etkilenen diğer Afrika ülkeleri ise henüz hiçbir aşıyı onaylamadı. Bu durum ülkelere aşı bağışlarını karmaşık hale getiriyor.
Kârlılığın aşı üretimine etkisi nedir?
Bavarian Nordic hisseleri M çiçeği salgınının küresel acil durum ilan edilmesinden beri yüzde 40 arttı.
Blume kârlılığın aşı üretiminde asıl belirleyici olduğunu söylüyor:
"1960'lar ve 70'lerde halk sağlığı endişeleri aşı üretimini gerçekten etkiledi. 1980'lerden itibaren ise kârlılık ve hisse fiyatı meselesine döndü."
Blume'a göre jeopolitik etki de aşı üretimini etkileyen bir mesele olabiliyor. Koronavirüs salgını sırasında Çin ve Rusya'nın aşı geliştirme çabalarını hatırlatan Blume, "Onların temel hedefi kârlılık değil, müşterileri olacak ülkelerle ilişkileri geliştirmekti" dedi. Blume'a göre M çiçeği salgını söz konusu olduğunda diplomasinin yine böyle bir rolü olup olmayacağını söylemek zor.
M çiçeği aşısı teslimatlarının yavaş kalacağından endişe eden Blume, bunu geçen on yıllarda Afrika'da binlerce kişinin ölümüne yol açan Ebola salgınına benzetti:
"Ebola yıllardır vardı ama sadece Küresel Kuzey etkilediğinde aşı geliştirilmesine ilgi gösterildi."