Reisi iki kez ertelenen ziyareti için Ankara'da
24 Ocak 2024
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi daha önce iki kez ertelenen ziyaretini gerçekleştirmek için bugün Ankara'ya gitti.
Reisi, Hamas'ın 7 Ekim saldırısı ile başlayan ve İsrail'in Gazze Şeridi'ne saldırılarıyla devam eden ve tansiyonun yüksek seyrettiği bir dönemde Ankara'da temaslarda bulunacak. Ziyaret kapsamında Gazze ile bölgesel meselelerin ele alınmasının yanı sıra Türkiye'nin PKK ile mücadelesinin de gündeme getirilmesi bekleniyor.
Reisi'nin bu ziyareti daha önce iki kez ertelenmişti.
Gazze'de savaşın başlamasından sonra bölge ülkeleri arasında istişareler artmış, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da bu kapsamda Reisi'nin 2023 yılının Kasım ayı sonlarında Türkiye'ye geleceğini duyurmuştu. Ancak Reisi'nin 28-29 Kasım olarak planlanan Ankara ziyareti başka bir tarihe ertelenmişti.
Bu ertelemede Türkiye'nin İsrail ile süren ticari ilişkilerinin rol oynadığına yönelik bazı iddialar öne sürülürken, yetkililer ise arada bir sorun olmadığını ve ziyaretin ilerleyen haftalarda gerçekleşeceğini kaydetmişti.
İki ülke arasında devam eden temas trafiği kapsamında İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan 1 Kasım'da Ankara'da Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ile bir araya gelmişti.
İki bakan ortak basın toplantısında Gazze için ateşkes çağrısı yapmıştı. İranlı bakan ayrıca İslam ve Arap ülkelerinin ilk görevinin İsrail mallarını boykot etmek olduğunu ifade ederek "İşgal altındaki topraklara mal ve yakıt gönderilmesi durdurulmalı ve bu suç rejimiyle diplomatik ilişkilerin durdurulmasında tereddüt edilmemelidir" demişti.
Ziyaretin ikinci kez ertelenmesi
İsrail'in insansız hava aracı ile Beyrut'ta Hamas ofisine 2 Ocak'ta saldırı düzenleyerek örgütün en önemli isimlerinden Salih El Aruri'yi öldürmesi de bölgedeki gerilimin yeni yılda da sona ermeyeceğinin göstergesi oldu.
Bu suikast öncesinde İran Devrim Muhafızları Ordusu'nun Suriye'deki komutanlarından Razi Musevi İsrail'in Şam yakınlarına düzenlediği saldırıda öldürülmüştü.
3 Ocak 2024'te ise Kasım Süleymani'nin mezarı yakınında düzenlenen iki ayrı bombalı saldırıda 103 kişinin hayatını kaybetmişti. Bu son gelişme Reisi'nin 4 Ocak için planlanan ziyaretinin ikinci kez ertelenmesine neden oldu.
Erdoğan, saldırının ardından Reisi ile telefonla konuşarak üzüntülerini iletirken, ziyaretin ertelenmesi de kararlaştırıldı.
Kızıldeniz'de artan gerginlik
Reisi ile yapılacak görüşmelerde ele alınması beklenen konu başlığı olarak Kızıldeniz'deki gelişmeler de öne çıkıyor. ABD ve İngiltere Kızıldeniz'de yük gemilerine saldıran Yemen'deki İran destekli Husilere ait hedeflere saldırılar düzenliyor.
Ankara ABD'nin füze saldırılarının bölgesel gerilimi daha da tırmandıracağı endişesini taşıyor ve bölge ülkelerinde de bulunan bu askeri imkânın daha sık kullanılmasının çatışmaları artıracağı ve kaosa yol açacağını düşünüyor.
Erdoğan ABD ve İngiltere'nin saldırısının ardından "Şu anda Kızıldeniz'i malum bunlar bir kan gölüne çevirme hevesindeler. Husilerin gerek Amerika'ya karşı gerek İngiltere'ye karşı çok başarılı savunmalar yaptığını, başarılı cevaplar verdiğini farklı kanallardan alıyoruz" demişti.
Reisi ile gündemde PKK da var
Reisi'nin bölgesel açıdan kritik olan bu ziyareti aynı zamanda Türkiye-İran ikili ilişkileri açısından da önem taşıyor.
İki ülke arasında pek çok bakanın katılımıyla yapılan Yüksek Düzeyli İş birliği Konseyi (YDİK) yeni toplantısı bu ziyaret kapsamında Ankara'da yapılacak. Bir önceki toplantı 19 Temmuz 2022'de Tahran'da düzenlenmişti.
Toplantının ardından kültür, bilim, medya, içişleri, taşımacılık, ticaret ve ekonomi gibi farklı alanlarda yaklaşık 10 anlaşmanın imzalanması öngörülüyor. Bu nedenle Reisi'ye ziyareti sırasında eşlik edecek heyette İran'ın Dışişleri; Yol ve Şehircilik, Ticaret, Petrol, Elektrik ve Enerji, İçişleri ve Savunma bakanlarının olması bekleniyor.
Bu arada Türk diplomatik kaynaklara göre görüşmelerin güvenlik boyutunda PKK ile mücadele de önemli bir gündem maddesi olacak.
En son 22-23 Aralık, ardından da 12 Ocak'ta Irak'ta PKK tarafından düzenlenen saldırılarda toplam 21 asker hayatını kaybetmişti. Türk diplomatik kaynaklar Tahran'dan örgüte yönelik etkin mücadelenin bir kez daha talep edileceğini belirtirken, iki ülke arasında 560 kilometrelik uzun bir sınır bulunduğunu hatırlatarak; Türkiye'nin İran'dan; "PKK ve PKK'nın İran kanadı PJAK olmak üzere tüm terör örgütlerine karşı ortak mücadeleyi etkin şekilde hayata geçirmesini beklediğini" kaydediyor.
Ekonomik ve ticari ilişkiler
Ziyaretin ve YDİK toplantısının bir başka boyutu da ekonomi ve ticari ilişkiler olacak.
2012'de 22 milyar dolara ulaşan ticaret hacminin İran'a uygulanan yaptırımlar ve pandemi nedeniyle azaldığı belirtilirken, güncel ticaret hacmi şu an yaklaşık 6 milyar düzeyinde. İki ülke bu hacmi 30 milyar dolara çıkartmayı hedefliyor ve imzalanacak anlaşmaların bazılarının bu hedefe odaklanması bekleniyor.
Diplomatik kaynaklara göre İran ile Türkiye arasında Tercihli Ticaret Anlaşması kapsamında bazı ürünlerde kolaylık sağlanırken, İran'ın Türkiye'nin 68 ürününü anlaşma kapsamından çıkarmasının ardından bu ürünlerin tekrar anlaşmaya dahil edilmesi ve anlaşmanın da genişletilmesi düşünülüyor.
Bu arada Türkiye'nin İran sınır hattı boyunca ticaret merkezleri kurulmasıyla sınır ticaret havzası oluşturulması önerisi üzerinde de çalışılıyor.
Şu anda iki ülke sınırında Gürbulak, Esendere ve Dilucu sınır kapıları bulunuyor. Ancak bunlara ek olarak iki sınır kapısının daha açılması için bir süredir çalışmalar devam ediyor ve YDİK toplantısında buna yönelik son durumun ele alınması planlanıyor.
Toplantının bir başka gündem maddesi ise taşımacılık. Ankara yaklaşık iki yıldır Orta Asya'dan gelerek İran'dan transit geçen Türk taşımacılardan alınan akaryakıt fiyat farkının kaldırılmasını bekliyor ve bu konuda müzakereler halen devam ediyor. Türkiye uzun bir süredir devam eden sorun nedeniyle 15 Şubat 2023 tarihinden itibaren Türkiye üzerinden transit taşıma yapacak İran plakalı taşıtlardan, Türkiye topraklarında kilometre cinsinden kat edecekleri mesafeye göre akaryakıt fiyat farkı almaya karar vererek mütekabiliyet uygulamaya başlamıştı.