Ukrayna savaşı ve tahıl: Beş gerçek

Ukrayna küresel gıda güvenliğinde nasıl bir rol oynuyor?

Ukrayna, dünyanın en önemli tahıl üreticilerinden biri olup ağırlıklı olarak buğday, mısır ve arpa yetiştirmekte ve ihraç etmekte. Avrupa Komisyonu'na göre Ukrayna kaynaklı tahıl ürünleri, dünya buğday pazarının yüzde 10'unu, mısır pazarının yüzde 15'ini ve arpa pazarının yüzde 13'ünü oluşturuyor. Aynı zamanda ayçiçek yağı pazarındaki en önemli ülke olup küresel ayçiçek ticaretinin yüzde 50'sinden fazlasını gerçekleştiriyor.

Mısır (ilk sırada) ve buğday (ikinci sırada) aynı zamanda dünyada en yaygın olarak yetiştirilen tahıllar. Ukrayna gibi büyük bir ihracatçının devre dışı kalması, küresel gıda güvenliği açısından ciddi sonuçlar doğurabilir.

En büyük buğday, mısır ve arpa üreticileri kimler?

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarım Bakanlığı'nın istatistiklerine göre Ukrayna, 2021/22 döneminde 33 milyon tonla dünyanın yedinci büyük buğday üreticisi oldu. Sadece Avustralya, ABD, Rusya, Hindistan ve Çin daha fazla buğday üretti. Tüm üye ülkelerin toplam buğday üretimi esas alındığında ise ilk sırada AB yer alıyor.

Mısır üretiminde Ukrayna altıncı sırada bulunuyor. 2021'in ortasından 2022'nin ortasına kadar sadece Arjantin, AB, Brezilya, Çin ve ABD'de (ilk sırada) daha fazla mısır yetiştirildi. Ukrayna, arpa üretiminde ise dünyanın dördüncü büyük üreticisi konumunda. Önünde Avustralya, Rusya ve ilk sırada Avrupa Birliği (AB) bulunuyor.

Tahılı ağırlıklı olarak hangi ülkeler ithal ediyor?

Uluslararası ticaret verilerinin analiz edildiği bir site olan Observatory of Economic Complexity'e (OEC) göre 2020 yılında en büyük buğday ithalatçıları şöyle sıralandı: Mısır (5,2 milyar dolar), Çin (3,47 milyar dolar), Türkiye (2,44 milyar dolar), Nijerya (2,15 milyar dolar) ve Endonezya (2,08 milyar dolar). İlk sıradaki Mısır'ın en büyük tedarikçisi Ukrayna oldu.

Bir diğer önemli tahıl ürünü olan mısırda ise 2018 yılında başlıca ithalatçılar Meksika (3,14 milyar dolar), Japonya (2,94 milyar dolar), Güney Kore (1,92 milyar dolar), Vietnam (1,85 milyar dolar) ve İspanya (1,72 milyar oldu) oldu. OEC sitesinde daha sonraki yıllara ait güncel rakamlar yer almıyor. Ukrayna'dan mısır alan başlıca alıcılar arasında Hollanda, İspanya ve Çin ilk üç sırada geliyor.

Başta ekmek ve diğer unlu mamullerin yanı sıra bira üretimi açısından büyük önem arz eden bir tahıl ürünü olan arpanın 2020 yılında başlıca ithalatçıları Çin (1,77 milyar dolar), Suudi Arabistan (1,38 milyar dolar), Hollanda (512 milyon dolar), Belçika (369 milyon dolar) ve Almanya (307 milyon dolar) oldu. Ukrayna'da üretilen arpanın en büyük müşterisi yine Çin'di.

Ukrayna savaşı küresel tahıl piyasasını nasıl etkiliyor?

Rusya'nın Ukrayna limanlarına uyguladığı abluka nedeniyle tahıl sevkiyatı askıda kaldı. Bu durum dünya çapında kıtlık korkularını körükledi ve aynı zamanda fiyatlarda keskin bir artışa yol açtı. BM'ye göre Mayıs ortasına gelindiğinde, buğday ve mısır ihracat fiyatları daha önce görülmemiş seviyelere ulaştı. Bu durum, özellikle koronavirüs salgını ve sonuçları nedeniyle gıda sıkıntısının mütemadiyen arttığı Afrika, Ortadoğu ve Asya'da ciddi sonuçlar doğurdu.

Ancak Rusya-Ukrayna uzlaşmasının ardından tahıl piyasası nispeten gevşedi. Yine de sıkıntı tümüyle bertaraf edilebilmiş değil. Zira BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), bu yıl dünya tahıl hasadının 2021'dekinden daha az olacağını tahmin ediyor.

Tahıl anlaşmasının önemi neden büyük?

Türkiye'de varılan anlaşmanın ardından, şu anda Ukrayna'da bloke edilmiş olan 20 ila 25 milyon ton tahıl nihayet ihraç edilebilecek. Rusya'ya yönelik yaptırımlar nedeniyle kısıtlanan Rusya’nın tahıl ve gübre ihracatı da yeniden kolaylaştırılacak.

Anlaşma, diğer hususların yanı sıra, Karadeniz'de Ukrayna ile İstanbul Boğazı arasında güvenlik koridorları oluşturulmasını öngörüyor. Bu koridorlardaki gemilere ve ilgili limanlara saldırılmasına izin verilmeyecek. Tahıl ihracatı, İstanbul'da Birleşmiş Milletler (BM) tarafından yönetilecek ve Rusya, Ukrayna ve Türkiye'den temsilcilerin yer alacağı bir denetleme komisyonu tarafından izlenecek.

Küresel gıda güvenliği açısından Ukrayna ve Rusya arasındaki anlaşma kuşkusuz çok olumlu ve önemli bir gelişme. Çünkü Ukrayna tahılına dünya pazarında, özellikle de Asya ve Afrika'da acilen ihtiyaç duyuluyor. Rusya'nın Ukrayna'ya saldırmasının ardından BM, son on yılların en büyük gıda krizinin yaşanabileceği uyarısında bulunmuştu.