EU i Balkan: Međusobne predrasude

Naučnici iz zemalja Evropske unije i sa Balkana na hrvatskom ostrvu Brač, u Supetaru, izlagali su istraživačke radove i razgovarali od 9. do 14. maja na temu „Evropa i Balkan”, o perspektivama i predrasudama.

Pogled sa Balkana na Evropu kroz vijekove je opterećen različitim vrstama nadanja i vjerovanja, ali i predrasudama i kompleksima, ali je isto tako i pogled iz Zapadne Evrope prema balkanskom jugu stoljećima sve do dana današnjeg takođe opterećen stereotipima, smatraju naučnici.

Enver Kazaz sa Univerziteta u Sarajevu kaže da u Bosni i Hercegovini, zemlji koja je teško stradala u ratu i koja još uvek nije postala kandidat za ulazak u EU, vlada neka vrsta “euroutopije”.

“U političkom polju imamo euroutopiju, pri čemu je Evropska unija izmaštana kao mjesto spasa i unutar tog spasa onog trenutka kad se Bosna i Hercegovina počne priključivati Evropi, svi će sukobi naprosto nestati. Tu vrstu zablude naravno širi ista ona politička elita koja pritom sve radi da BiH ne uđe u Evropu. Tako da je euroutopija neka vrsta mentalne zamke za stanovništvo”, smatra Kazaz.

Balkanski „barbarogenij”

Pavle Sekeruš sa Univerziteta u Novom Sadu smatra da je pogled iz zemlje-kandidatkinje Srbije ka Evropskoj Uniji, zapravo prepun kompleksa.

„Pogled iz Srbije na Evropu vijekovima je obilježen jednim osjećanjem kompleksa koji proizlazi iz očigledne civilizacijske zaostalosti - industrijske, tehnološke, materijalne. Takva situacija stvara s jedne strane osjećaj da se želi pripadati tom evropskom svijetu, da se želi imitirati taj svijet. Ali tu je i logika: pošto oni na nas gledaju kao na nižerazredne na društvenoj i civilizacijskoj ljestvici, mi ćemo njima baš pokazati da mi jesmo baš pravi centar. To je ta čitava priča o ‘barbarogeniju’, koji je izuzetan, neponovljiv: umjesto jedne trule, konformističke, licemjerne Evrope, ovdje je navodno jedna čista, neiskvarena rasa, koja će izmijeniti svijet...”, navodi Sekeruš.

Aleksandar Jakir sa Univerziteta u Splitu kaže da se Hrvatska, zemlja koja će iduće godine postati punopravna članica EU, pomalo umorila od sopstvenih prevelikih evropskih očekivanja. „Kao što smo vidjeli, odaziv građana na referendum je bio prilično nizak - 43 odsto, od čega su dvije trećine dale svoj glas za pristupanje EU. Sve u svemu, hrvatska javnost se malo umorila od cijele priče, a nade i očekivanja s početka devedesetih su splasnule i sada se sve mnogo realnije sagledava. Ali, isto tako velika većina građana smatra da ne postoji realna politička alternativa tome da Hrvatska uđe u članstvo EU”, objašnjava Jakir.

Evropa potcjenjuje Balkan

Ali, i Evropa ima predrasuda prema Balkanu. Pavle Sekeruš smatra da su devedesetih godina prošlog vijeka, u vrijeme ratova u bivšoj Jugoslaviji, u Evropskoj uniji ponovo oživjele stereotipne slike o balkanskim zemljama i narodima, koje postoje već vijekovima. „To su slike divljih varvarskih ratnika koji su protiv civilizacije, antievropski nastrojeni, više orijentalni...”, podsjeća Sekeruš.

Enver Kazaz kaže da EU često potcjenjivački pokušava da „civilizuje” region Balkana. „Mislim da vrlo često EU, kada pristupa ovom regionu, dolazi sa jednom lošom civilizatorskom misijom, pri čemu ponavlja stare klišee, o balkanskim mržnjama, o narodima koje treba pomiriti ili ne pomiriti itd. A pritom je ta politička evropska birokratija nesposobna da prokaže ideološke i političke subjekte koji su proizvodili zločine i zlo”, upozorava Kazaz.

Ko se stidi Balkana?

Aleksandar Jakir smatra da se u Hrvatskoj, koja se nekako stidjela Balkana ne želeći da se sjeća zajedničke države Jugoslavije, danas trezvenije i sa manje kompleksa gleda na ovaj region. „Početkom devedesetih godina 20. vijeka balkanofobija je vladala u javnom mnijenju. Ali, ona je danas ustupila mjesto jednom trezvenijem pogledu da Hrvatska u svom identitetu ima i srednjoevropsku i mediteransku, ali i balkansku komponentu”, kaže Jakir.

Mirt Komel sa Univerziteta u Ljubljani kaže da je Slovenija, zemlja koja je članica EU od 2004. godine, prevalila put od toga da se ograđivala od Balkana do toga da danas mladi na Balkan gledaju kao na drag centar boemskog života.

„Euforija ili bolje reći EU-forija, koja je vladala u Sloveniji, bila je ostavila Balkan po strani, kao geografski i kulturni pojam od koga se treba distancirati. Balkan je u to vrijeme bio prototip onoga što ne želimo da budemo. To je bilo praćeno izgradnjom mita o Slovencu kao ‘homoeuropeusu’. Ali, pokazalo se da baš nije tačno da u EU teku med i mlijeko. Mlade generacije se sve više okreću Balkanu. Njima je naprosto dosta anonimne evropske birokratske mašine koja melje. Oni Balkan percipiraju kao neku ležernu, gotovo boemsku alternativu. Tako da za njih dragi centri boemskog života nisu u Parizu ili u Berlinu, već su u Beogradu, Sarajevu…”, priča Komel.

EU i Balkan: pitanje identiteta

Tanja Zimmermann sa Univerziteta u Konstancu u Njemačkoj, zemlji koja je jedan od glavnih stožera Evropske unije, kaže da su međusobni stereotipi između Evrope i Balkana i danas itekako prisutni.

„Tema Balkana i mogućih stereotipa prema Balkanu se stalno obnavlja u medijima. Balkan se predstavlja kao granica između Istoka i Zapada, ali i kao problem koji mora da se riješi dogovorom. Kada god se diskutuje o novim zemljama koje se pridružuju EU, uvijek se pojavljuje pitanje koliko je ta zemlja balkanska, a koliko nije. I svodi se na raspravu koliko ta zemlja, Slovenija na primjer, zadržava od svog identiteta, a koliko evropskog identiteta ona uzima”, navodi Tanja Zimmermann, organizatorka ovog naučnog skupa.

Autor: Dinko Gruhonjić

Odgovorni urednik: Azer Slanjankić