Ko je dostavljao oružje IS-u?

Takozvana „Islamska država" je u vojnom pogledu u velikoj mjeri doživjela  poraz. U međuvremenu je njena nekadašnja teritorija od oko 100.000 kvadratnih kilometara u Siriji i Iraku oslobodilačkim vojnim akcijama svedena na tek nekoliko uporišta. Međutim, da bi se porazila ova teroristička organizacija, bilo je potrebno osnivanje koalicija u čijem sastavu je preko 60 zemalja, te više od tri godine. Visoku cijenu je platilo civilno stanovništvo na oslobođenim područjima. Desetine hiljada civila su stradale. Glavno sirijsko uporište islamista Raka skoro u potpunosti je porušeno, čiju sudbinu dijele Mosul, Ramadi i Tikrit u Iraku.

To što je IS bio u stanju da toliko dugo zadrži kontrolu nad tim područjima i da se tako krvavo brani nema veze samo sa fanatizmom njenih pristalica. Najmanje isto toliko je bitna i činjenica da su džihadistima stalno dostavljani oružje i municija. Značajan dio tog oružja dolazio je iz zemalja članica NATO-a u Evropi i iz Evropske unije – obilaznicama preko SAD-a i Saudijske Arabije. To je dokumentovala međunarodna organizacija „Conflict Armament Research" (CAR), tokom opasnog trogodišnjeg detaljnog istraživanja.

Dokumentovanje na prvim linijama fronta

Kada se između jula 2014. i novembra 2017. došlo do pomijeranja prvih linija fronta, stručni timovi CAR-a bili su na licu mjesta. Oni su u fokus svog djelovanja stavili oružje i opremu koja je pala u ruke koalicije koja se borila protiv IS-a. Između Kobanea na sirijsko-turskoj granici i iračke prijestonice Bagdada, eksperti CAR-a su zatekli skoro 2.000 primjeraka oružja i više od 40.000 komada municije. Oni su tada odlučili da utvrde puteve isporuke tog oružja i to na osnovu podataka o proizvođačima i ispitivanja serijskih brojeva oružja. Njihovo istraživanje su finansirali Evropska unija i Ministarstvo vanjskih poslova Njemačke.

Damian Spleeters bio je šef operacija CAR-a u Siriji i Iraku, kao i glavni autor objavljenog izvještaja. U intervjuu za DW Spleeters ističe šta ga je tokom istraživanja posebno iznenadilo, a to je: "Koliko brzo je pojedino oružje, nakon njegovog izvoza, našlo svoj put do arsenala IS-a." Kao primjer Spleeters pominje protivtenkovske rakete proizvedene u Bugarskoj. One su prodane u SAD-u u decembru 2015. godine. Nepuna dva mjeseca kasnije, nakon ponovnog zauzimanja Ramadija od strane iračkih vojnika, one su ostale na tom području poslije povlačenja IS-a.

Bezvrijedna deklaracija o krajnjoj upotrebi oružja

Nije poznato da li je IS to oružje uspio zarobiti tokom borbi, da li ga je dobio od onih koji su prešli na njegovu stranu, ili ga je kupio od konkurentskih grupa. Put protivtenkovskog oružja može se samo djelimično pratiti. Na koncu: Bugarska je za CAR potvrdila izvoz oružja u SAD. Prorivtenkovski projektili su isporučeni američkoj kompaniji Kiesler Police Supply. Zahtjev za izvoznu dozvolu je urađen propisno i sa izjavom o krajnjoj upotrebi oružja od strane Američke vojske. Ta izjava je trebala biti garant da američke oružane snage to oružje neće isporučiti trećoj strani. SAD se nisu pridržavale toga. Oružje je odmah završilo na Bliskom istoku. Ekspert CAR-a Spleeters kao dokaz posmatra to da "veoma važni uvoznici, poput Saudijske Arabije i SAD-a, koji su važni kupci evropskih proizvođača naoružanja, ne poštuju osnove odredbe evropskog izvoza oružja: Deklaraciju o krajnjoj upotrebi".

Ali to je vjerovatno tek polovina istine iz te priče. Patrick Wilcken je uvjeren da su u lancu distribucije tog naoružanja sve strane znale da je oružje, uprkos dokumentaciji o njegovoj krajnjoj upotrebi, bilo namijenjeno sirijsko-iračkom ratištu. Ovaj stručnjak za kontrolu naoružanja pri Amnesty International-u za DW je izjavio da bi "bilo čudno kada uključene države ne bi znale gdje će to oružje završiti".

Millijarde vrijedni poslovi 

Ovo se odnosi i na obimni izvoz specijalnog oružja iz istočne Evrope u Saudijsku Arabiju - i na dalji transfer tog oružja naoružanim grupama u Siriji. Prije sirijskog građanskog rata, Saudijska Arabija nikada nije pokazivala interes za oružje istočnoevropske proizvodnje. Ono ne odgovara opremi saudijskih vojnih snaga. One su opremljene oružjem iz SAD-a i zapadne Evrope. CAR je pak uspio da dokaže da se cijela paleta vojne opreme IS-a odnosila na izvoz oružja iz Bugarske u Saudijsku Arabiju.

Još je 2016. godine tokom istraživanja Balkanske novinarske istraživačke mreže i provedbe projekta "Izvještavanje o organizovanom kriminalu i korupciji" otkrilo je živu trgovinu oružjem između osam zemalja istočne i jugoistočne Evrope s jedne i Saudijske Arabije, Jordana, Ujedinjenih Arapskih Emirata i Turske s druge strane. Tako su kalašnjikovi, mitraljezi, lanseri raketa i sistemi protivvazdušne odbrane vrijedni 1,2 milijarde eura dospjeli u krizno područje. Za stručnjaka Amnesty International-a Wilckena, izveštaj CAR-a potkrijepljuje i "druge istrage o aktivnom učešću SAD-a i zemalja istočne Evrope u tzv. ruti za penos oružja, koji seže do Saudijske Arabije, a potom i u područje sukoba."

U razgovoru za DW Wilcken je dodao i da je u sirijskom sukobu živi prenos oružja širom regiona bio uočen još u ranoj fazi sukoba." I nije bilo mogućnosti da se kontroliše gdje će to oružje završiti kada se nađe u regionu". Za inspektora za naoružanje CAR-a Damiana Spleetersa, ti rezultati pokazuju da "ako neka treća strana dostavi oružje bilo kojoj grupi koja je u sukobu u Siriji i Iraku, ona će na kraju na taj način hraniti IS-ovu ratnu mašineriju."

"Naš najveći problem su naši saveznici"

Bivši američki potpredsjednik Joe Biden, kada je studentima na Harvardu govorio o ulozi američkih saveznika Turske, Saudijske Arabije i Ujedinjenih Arapskih Emirata u sukobu u Siriji, na sličan način je komentarisao tu pojavu, rekavši da su SAD to namjerno prikrivale. U diskusiji na kraju predavanja, 2. oktobra 2014., Biden je rekao da su američki saveznici najveći problem u regionu: "Šta su uradili Turci, Saudijci i Emiraćani? Oni su odlučili da pokrenu sunitsko-šiitski sukob kako bi se riješili Asada". Saveznici su svima, koji su bili spremni da se bore protiv Asada, podijelili stotine miliona dolara i hiljade tona oružja. Bidenov zaključak je: "Samo, ti ljudi koji su dobili opremu i oružje bili su pripadnici Al-Nusre, Al-Kaide i ekstremni džihadisti iz drugih dijelova svijeta."

Jedno je sigurno: IS je bio jači nego što je trebao biti. A borba protiv njega trajala je duže i zahtijevala je znatno više žrtava nego što je bilo nužno. Činjenica je da su strane snage masovno dostavljale oružje u region, a koje je potom našlo put do ruku IS-a. I stoga što  evropske deklaracije o krajnjoj upotrebi oružja na papiru nisu vrijedile papira na kome su bile napisane.