Αποικιοκρατία: Τι θα γίνει με τα οστά σε γερμανικά μουσεία;

«Προστατευόμενες περιοχές» αποκαλούσε κατ΄ ευφημισμό η Γερμανία τις αποικίες που κατείχε από το 1884 μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σε αντίθεση με χώρες όπως η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και η Ολλανδία, η Γερμανία δεν ανήκε ωστόσο στις μεγάλες αποικιοκρατικές δυνάμεις. Οι Γερμανοί επέδειξαν ωστόσο αφάνταστη σκληρότητα στις κτήσεις τους σε Αφρική και Ασία, όπως αποδεικνύουν μέχρι σήμερα τα ανθρώπινα οστά στις συλλογές γερμανικών μουσείων και πανεπιστημίων.

Πολλά κρανία και οστά προέρχονται από εκτελεσμένους. Αποκολλήθηκαν, καθαρίστηκαν και εστάλησαν στη Γερμανία ως «τρόπαια». Μόνο στο διάσημο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Charité του Βερολίνου φυλάσσονται σήμερα 106 «ανθρώπινα υπολείμματα» από την Αφρική, την Ωκεανία, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Για να εξακριβωθεί η ακριβής τους προέλευση διεξάγονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα επιστημονικές έρευνες.

Η θεωρία περί υποδεέστερων φυλών

Πώς όμως έφθασαν τα οστά στο Βερολίνο; «Η γερμανική πρωτεύουσα εξελίχθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα σε κέντρο της ανθρωπολογικής έρευνας μόνο και μόνο επειδή εκεί εργάζονται μερικοί από τους πιο τρελούς συλλέκτες», επισημαίνει σε συνέντευξη στην DW o Αντρέας Έκερτ, αφρικανολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Χούμπολτ. Οι επιστήμονες Ρούντολφ Βίρχοου και Φέλιξ φον Λουσάν εξέταζαν τότε ανθρώπινα υπολείμματα για να εξάγουν συμπεράσματα για τη «φυλετική επιστήμη».

Με αφετηρία το μέγεθος του κρανίου οι γερμανοί επιστήμονες θέλησαν να αποδείξουν ότι οι άνθρωποι εκτός Ευρώπης προέρχονται από υποδεέστερες φυλές. Η Αφρική, αλλά και άλλες ήπειροι, θεωρούνταν terra nullius, χώρες που δεν ανήκαν σε κανέναν. Αυτή η παράλογη προσέγγιση της Αφρικής ως ηπείρου χωρίς ιστορία εμφανίστηκε τον 17ο αιώνα με την έναρξη της δουλείας και παρέμεινε αναλλοίωτη για δεκαετίες. Ακόμη και ο διάσημος γερμανός συγγραφέας και ποιητής Φρίντριχ φον Σίλερ μιλούσε για «απολίτιστες» περιοχές εκτός Ευρώπης, όταν ξεκίνησε να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Ιένας το 1789. Το γεγονός ότι η Αφρική είναι μια ήπειρος με τον δικό της προηγμένο πολιτισμό, αποτελείται από 54 έθνη, 2.000 γλώσσες και πολλές χιλιάδες λαούς που διαφέρουν πάρα πολύ μεταξύ τους, αγνοήθηκε για πολλά χρόνια.

6.500 κρανία στο Εθνολογικό Μουσείο Βερολίνου

Η Γιούντιτ Χαν από το Μουσείο Ιατρικής Ιστορίας του Βερολίνου δηλώνει ότι οι ανθρωπολογικές μελέτες στο νοσοκομείο Charité ξεκίνησαν το 2010, προκειμένου να καθορίσουν με βάση τα οστά και τα κρανία την ηλικία, το φύλο και τις ασθένειες των νεκρών. Όμως, περισσότερα από εκατό χρόνια μετά τη μεταφορά των οστών στη Γερμανία, είναι σχεδόν αδύνατο να προσδιοριστεί η προέλευσή τους.

Ο καθηγητής Αντρέας Έκερτ θέλοντας να δείξει πόσο δύσκολη είναι η επιστροφή των οστών στις χώρες προέλευσης, αναφέρεται στη συλλογή κρανίων του ανθρωπολόγου Φέλιξ φον Λουσάν, ο οποίος άρχισε να εργάζεται το 1885 στο Εθνολογικό Μουσείο του Βερολίνου δημιουργώντας μία συλλογή 6.500 κρανίων από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των πρώην γερμανικών αποικιών. Τα κρανία βρίσκονταν στην ευθύνη του Charité από το 1948 και μετά. Όσο περισσότερο υλικό, τόσο καλύτερα δεδομένα, αποτελούσε μάλλον το πιστεύω του Φέλιξ φον Λουσάν στα τέλη του 19ου αιώνα.

Εκτός από τον γρίφο προσδιορισμού της ακριβούς προέλευσης, υπάρχει και ένα άλλο πρόβλημα, λέει ο καθηγητής Αντρέας Έκερτ: «Σε ορισμένες περιοχές υπάρχουν άνθρωποι που μας λένε: "Εσείς θέλετε τώρα να απαλλαγείτε από τα κρανία και εμείς δεν τα θέλουμε οπωσδήποτε"». Υπάρχουν ακόμα και φωνές που μιλούν για επιστροφή «κακών πνευμάτων», τα οποία θυμίζουν σε πολλούς στις πρώην γερμανικές αποικίες την πιο σκοτεινή περίοδο της ιστορίας τους.

Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος