80 χρόνια από τη μοιραία Διάσκεψη της Βάνζεε

Το καλοκαίρι ακούει από τα μεγάφωνα της παραλίας ανακοινώσεις προς τους λουόμενους. Το χειμώνα τα μαύρα κοράκια στα δέντρα στις όχθες της Βάνζεε. «Αυτός ο τόπος έχει μια αμφισημία, απίστευτα όμορφος κι απίστευτα τραγικός» αναφέρει η σκηνοθέτιδα Ντέμπορα Χάρτμαν από το γραφείο της στο Σπίτι της  Διάσκεψης της Βάνζεε.

Κατά τραγική ειρωνεία στην ίδια έπαυλη έξω από το Βερολίνοο Ράινχαρντ Χάιντριχ, υπ‘ αριθμον 2 στην ιεραρχία των SS μετά τον Χάινριχ Χίμλερ, προσκάλεσε στις 20 Ιανουαρίου του 1942 υψηλόβαθμα στελέχη του χιτλερικού καθεστώτος για να οργανώσουν τη δολοφονία των περίπου 11 εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης. 90 λεπτά ήταν αρκετά για τη συζήτηση σχετικά με την αποκαλούμενη «Τελική Λύση» του εβραϊκού ζητήματος. Ακολούθησε πρωινό γεύμα.

Οργανώνοντας την ασύλληπτη φρίκη με θέα τη λίμνη

80 χρόνια μετά τη Διάσκεψη της Βάνζεε φαντάζει ακόμη ασύλληπτο πώς άνθρωποι, και μάλιστα μορφωμένοι, συνέλαβαν αυτό το φρικτό σχέδιο, αυτή τη γενοκτονία μέσα σε μια «πολιτισμένη ατμόσφαιρα». Ήδη από τα μέσα του 1941 ο Χάιντριχ είχε λάβει εντολή από τον Στρατάρχη του Τρίτου Ράιχ Χέρμαν Γκέρινγκ να θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο για την «Τελική Λύση». Ο Αδόλφος Χίτλερ είχε άλλωστε απειλήσει δημόσια για τον «πλήρη αφανισμό της εβραϊκής φυλής».Η πολιτική απόφαση είχε ληφθεί καιρό πριν, ο μηχανισμός αφανισμού είχε ήδη ξεκινήσει με δολοφονίες χιλιάδων Εβραίων στην υπό γερμανική κατοχή ανατολική Ευρώπη.

Σύμφωνα με τον ιστορικό Ματίας Χάας, επικεφαλής του εκπαιδευτικού ιδρύματος που σήμερα στεγάζεται στον ίδιο χώρο, θα ήταν ανακριβές να πει κανείς ότι το Ολοκαύτωμα ξεκίνησε μόνο από τη Διάσκεψη της Βάνζεε. «Όσοι βρέθηκαν εκεί δεν ανήκαν στο επίπεδο εκείνο που λάμβανε πολιτικές αποφάσεις. Έπρεπε να εφαρμοστεί κάτι που προϋπήρχε», αναφέρει χαρακτηριστικά. Οι δεκαπέντε ναζί στρατιωτικοί και υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι που συνεδρίασαν με θέα τη Βάνζεε στην ουσία «βελτιστοποίησαν» τον μηχανισμό θανάτου. Μεταξύ αυτών ο νομικός Ρόλαντ Φράισλερ, μετέπειτα πρόεδρος του Λαϊκού Δικαστηρίου αλλά και ο Άντολφ Άιχμαν, επικεφαλής του τμήματος Εβραϊκών Υποθέσεων στο Κεντρικό Γραφείο Ασφάλειας του Τρίτου Ράιχ.

Γραφειοκρατική γλώσσα, διαβολική ακρίβεια

Όπως παρατηρεί ο Χάας, με τη Διάσκεψη της Βάνζεε ο Χάιντριχ ήθελε να επιδείξει ηγετικό ρόλο, διαβεβαιώνοντας την ενότητα δράσης ως προς την «Τελική Λύση» όλων των διοικητικών μονάδων του κράτους. Ο Χάας σημειώνει ότι ο στόχος δεν ήταν νέος για όσους συμμετείχαν στη Διάσκεψη, αλλά ίσως η πραγματική του διάσταση.

Μέρος του πρωτοκόλλου της Διάσκεψης ήταν και η λίστα θανάτου, βάσει της οποίας θα «καθάριζε» ο γερμανικός ζωτικός χώρος από τους Εβραίους. Η γλώσσα των πρακτικών, δια χειρός Άιχμαν, είναι στείρα, γραφειοκρατική, τετριμμένη. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του ίδιου του Άιχμαν η Διάσκεψη της Βάνζεε «μιλούσε ωμά για μαζική δολοφονία», αναφέρει ο ιστορικός Πέτερ Κλάιν από το Koλλέγιο Τούρο του Βερολίνου.

Κανείς δεν είχε επί της ουσίας ενστάσεις ή προβληματισμούς. Επρόκειτο περισσότερο για διαμοιρασμό αρμοδιοτήτων και «πρακτικά θέματα», όπως μεθόδους δολοφονίας με δηλητηριώδη αέρια όπως το Zyklon B ή εκτελέσεις. Σε 90 λεπτά όλα είχαν τακτοποιηθεί με διαβολική ακρίβεια. «Την ώρα της Διάσκεψης της Βάνζεε το 80% των θυμάτων ήταν ακόμη ζωντανοί. Ενάμιση χρόνο αργότερα, το φθινόπωρο του 1943, το 80% ήταν νεκροί», αναφέρει ο Χάας.

Bερένα Σμιτ-Ρόσμαν, dpa

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη