Το αφήγημα έχει γίνει πιο εχθρικό για τους πρόσφυγες

«Το μεταναστευτικό στην Ευρώπη θα είναι ακόμη ψηλά στην ατζέντα και θα αποτελεί μία πρόκληση το 2050», απάντησαν οι συμμετέχοντες στη διαδικτυακή ψηφοφορία στο κλείσιμο των εργασιών του ανοιχτού φόρουμ του συνεδρίου. Μια ξεκάθαρη απάντηση ότι απομένουν πολλά να γίνουν κι ότι το μέλλον μόνο ευοίωνο δεν φαντάζει. Πάνω από 130 ειδικοί από όλο τον κόσμο και την Ελλάδα πέρασαν μαζί ένα πολύ παραγωγικό διήμερο συζητώντας για την επανεξέταση του ζητήματος της μετανάστευσης στην Ευρώπη, που δείχνει να ναυαγεί ανάμεσα στην άνοδο της Ακροδεξιάς και τον λαϊκισμό.

Το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο

«Μετά τις ευρωεκλογές το πολιτικό σκηνικό δεν είναι τόσο άσχημο όσο θα περιμέναμε. Φοβάμαι όμως ότι μια πιθανή συνεργασία του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος με τους Ευρωπαίους Συντηρητικούς και Μεταρρυθμιστές θα στρέψει την ατζέντα ακόμα πιο δεξιά στη διαχείριση του προσφυγικού», δηλώνει μιλώντας στην Deutsche Welle η Πέγκα Ενταλάτιαν, αντιπρόεδρος της Συμμαχίας 90/Οι Πράσινοι στη Γερμανία. Η ίδια ήταν αντίθετη στην αυστηροποίηση των κανόνων στο Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο στην Ευρώπη. «Παρακολουθώ με ανησυχία ότι συζητούνται περαιτέρω αυστηρότερα μέτρα, πέραν των μέτρων που έχουν ήδη αποφασιστεί. Όταν μεταφερθεί στα εθνικά δίκαια, εξαρτάται από το πώς ακριβώς θα ενσωματωθεί. Προς μια φιλελεύθερη ή συντηρητικότερη κατεύθυνση;», διερωτάται η γερμανο-ιρανή πολιτικός. H θέση της για τις παράνομες επαναπροωθήσεις και για την περίπτωση της Ελλάδας είναι ξεκάθαρη. «Στην υπογραφή της συμφωνίας συνασπισμού, η θέση μας ήταν o τερματισμός των παράνομων επαναπροωθήσεων και των δεινών στα εξωτερικά σύνορα. Τα pushbacks κοστίζουν ανθρώπινες ζωές. Θα πρέπει να τιμωρηθούν νομικά και πολιτικά. Η Ελλάδα και οι άλλες μεσογειακές χώρες έμειναν μόνες για πάρα πολύ καιρό υπό το σύστημα του Δουβλίνου. Αυτό δεν ήταν δίκαιο. Η βία δεν πρέπει ποτέ να είναι απάντηση σε ανθρώπους που αναζητούν προστασία», τόνισε χαρακτηριστικά, ανησυχώντας ότι αυξάνονται οι φωνές στην Ευρώπη που ίσως θα δικαιολογούσαν και μια αποποινικοποίηση εγκλημάτων κατά προσφύγων πάνω στις συνοριακές γραμμές στο όνομα της ασφάλειας.

Εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, drones, αισθητήρες, εργαλεία παρακολούθησης χρησιμοποιούνται πλέον ευρέως ως αποτρεπτικό μέσο στην υπηρεσία της διαχείρισης του προσφυγικού. «Αυτά εφαρμόστηκαν στα σύνορα ΗΠΑ και Μεξικού και τώρα τα βλέπουμε και στην Ευρώπη. Τώρα στη συνοριογραμμή Λευκορωσίας-Πολωνίας, που αποτελεί νέο πέρασμα προσφύγων, εφαρμόζονται τακτικές που ακολουθούνται στην Ελλάδα όσον αφορά την επιτήρηση», τονίζει η δικηγόρος και ανθρωπολόγος Πέτρα Μόλναρ, που εξέδωσε πρόσφατα και βιβλίο για το θέμα. Πώς και για ποιον σκοπό χρησιμοποιείται η τεχνολογία; «Η χρήση της τεχνολογίας αναδεικνύεται σε μονόδρομο για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, παίρνοντας πόρους από άλλες κοινωνικές στρατηγικές. Χρησιμοποιείται για παράνομες επαναπροωθήσεις που κοστίζουν ανθρώπινες ζωές. Για ποιον λόγο άραγε καινοτομούμε; Οι σύγχρονες τεχνολογικές εφαρμογές οδηγούν σε παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διακρίσεις. Οι προκατειλημμένοι αλγόριθμοι σε προσβολή της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων», λέει χαρακτηριστικά η δικηγόρος από τον Καναδά. Για την ίδια είναι κι ένα παιχνίδι χρήματος στην παγκόσμια τεχνολογική βιομηχανία που κανονικοποιεί τη λογική για περισσότερη τεχνολογία και αυστηρή επιτήρηση. «Είμαι απαισιόδοξη για το μέλλον, διότι δεν υπάρχει συζήτηση στην κοινωνία για τις επιπτώσεις της τεχνολογίας και για τα ανθρώπινα δικαιώματα που πλήττονται», αναφέρει.

Η κοινωνία των πολιτών και ο ρόλος των ΜΜΕ

Oι φορείς της κοινωνίας των πολιτών προσπαθούν με όσες δυνάμεις έχουν να επηρεάσουν τα κέντρα λήψης αποφάσεων στη διαχείριση του μεταναστευτικού «Έχουν περιορισμένη δυναμική. Δεν μπορούν να επηρεάσουν όπως ένας οικονομικός κολοσσός», τονίζει ο Στέφανος Λουκόπουλος, συνιδρυτής του Vouliwatch. Για τον ίδιο, η κατάσταση στο προσφυγικό είναι μια συστημική απόρροια. «Το οικονομικό σύστημα τονίζει την επικράτηση του ατομικισμού. Η οικονομία των πολέμων με σκοπό το κέρδος δεν δίνει τόσο βάση στα ανθρώπινα δικαιώματα, και τα δυτικά κράτη κάποιες φορές θα συνεργαστούν με κράτη που δημιουργούν κύματα προσφύγων», λέει χαρακτηριστικά. Η γεφύρωση του χάσματος εμπιστοσύνης ανάμεσα σε πολίτες και κράτος με περισσότερη διαφάνεια, λογοδοσία και συμμετοχή είναι για τον ίδιο η λύση. «Περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη κατανόηση. Έτσι οι επαναπροωθήσεις δεν θα γίνονται τόσο εύκολα, κι αν γίνονται, θα είναι αντιληπτές με συνέπειες. ΄Ετσι οι πολίτες δεν θα στρέφονται στη Λεπέν και σε ακραίες φωνές για κλειστά σύνορα», αναφέρει.

«Πρέπει να υπάρχει δημοσιογραφική εγρήγορση, και όχι μια εμμονή στο αφήγημα του 2015. Κάποια πράγματα άλλαξαν προς το χειρότερο και κάποια προς το καλύτερο. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα η μεταφορά των προσφύγων στην ενδοχώρα. Να μιλήσουμε για τους πρόσφυγες και όχι εκ μέρους αυτών, έξω από τη φούσκα των ΜΚΟ και των Βρυξελλών», επισημαίνει η δημοσιογράφος και ακτιβίστρια Μιλένα Ζάζοβιτς από την Κροατία. Υποστηρίζει ότι υπάρχει η αίσθηση ότι όλα είναι γνωστά στο θέμα του προσφυγικού. «Είναι δύσκολο να κάνει κανείς προσφυγικό ρεπορτάζ όταν δεν είναι στην επικαιρότητα. Πολλά μέτρα ασφαλείας μειώνουν τις πηγές και υπάρχει ένα μονοπώλιο ενημέρωσης από τις ΜΚΟ. Δεν είναι γνωστές οι πραγματικές ανάγκες των προσφύγων», λέει.

Ακούγοντας τη συγκινητική παρέμβαση στο συνέδριο της πρόσφυγα Παραστό Χακίμ από το Αφγανιστάν, που δημιούργησε δίκτυο που παρέχει σχολική εκπαίδευση στα κορίτσια που έχουν αποκλειστεί από τη δημόσια εκπαίδευση, τόνισε ότι θα πρέπει να ακούγονται οι ιστορίες των προσφύγων, για να κατανοήσουμε πραγματικά τι βιώνουν. Πρόσφυγας κι η ίδια στον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, είδε στα μάτια των προσφύγων στην Ειδομένη τον εαυτό της, προσπαθώντας να ξεπεράσει τον συναισθηματισμό και να δώσει την πλήρη εικόνα. «Υπάρχει άγνοια για αυτό που πραγματικά ζουν οι πρόσφυγες σήμερα. Το αφήγημα δυστυχώς έχει αλλάξει και είναι πιο εχθρικό για τους πρόσφυγες. Επικρατεί μία κόπωση και η αλληλεγγύη εξατμίζεται μετά τον πρώτο καιρό ενός προσφυγικού ρεύματος, όπως π.χ. στην Ουκρανία και τη Γάζα», τονίζει.

Η πρακτική που εφαρμόζεται ήδη στο μεταναστευτικό και εμπλέκει τους μετανάστες να μεταφέρουν τη δική τους εμπειρία στη συζήτηση που είναι σε εξέλιξη, δίνει μια κάποια αισιόδοξη προοπτική. Ακόμα, συστήματα όπως αυτό της οργάνωσης «From the Sea to the City», που δέχεται τηλεφωνικές κλήσεις από μετανάστες που βρίσκονται σε κίνδυνο κατά τη μετακίνησή τους και παρουσιάστηκε στο συνέδριο, δίνουν μια ανάσα ελπίδας. Ο Χάινριχ Μπελ μετά τους δύο Παγκοσμίους Πολέμους είχε ονομάσει τον 20ό αιώνα ως τον «αιώνα των προσφύγων». Δυστυχώς κι ο επόμενος που ήδη διανύουμε μάλλον θα έχει το ίδιο όνομα.