Τουρκία: Δύο χρόνια νόμος περί παραπληροφόρησης

«Αξιότιμε τουρκικέ λαέ, χρειάζεται μεγάλη προσοχή και επαγρύπνηση. Η κυβέρνηση και οι εκλογικές αρχές σχεδιάζουν να υποκλέψουν τις ψήφους σας για μία ακόμη φορά», δήλωσε ο Τούρκος ορειβάτης Νασούχ Μαχρούυκι θέλοντας έτσι να ασκήσει κριτική στα σχέδια της κυβέρνησης σχετικά με την ψηφιοποίηση των εκλογικών διαδικασιών.

Λίγο αργότερα ο 56χρονος συνελήφθη, τέθηκε υπό κράτηση και του απαγγέλθηκαν άμεσα κατηγορίες. Στα τέλη Δεκεμβρίου ο ιδρυτής της γνωστής οργάνωσης διάσωσης AKUT Search and Rescue Association θα βρεθεί ενώπιον της δικαιοσύνης – και απειλείται με ποινή φυλάκισης έως και τριών ετών.

Ο Μαχρούκι κατηγορείται για προσβολή των τουρκικών αρχών, εν προκειμένω των εκλογικών, όπως και για διάδοση ψευδών πληροφοριών. Η δεύτερη κατηγορία αφορά παραβίαση του λεγόμενου νόμου περί παραπληροφόρησης, ο οποίος τέθηκε σε ισχύ τον Νοέμβριο του 2022 – και είναι γνωστός ανάμεσα στους πολίτες και ως «νόμος περί λογοκρισίας». Η συγκεκριμένη νομοθεσία προβλέπει ποινή φυλάκισης ενός έως τριών ετών για τη «διάδοση ψευδών πληροφοριών σχετικά με την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια της χώρας, τη δημόσια τάξη και το σύστημα υγείας».

Οι ακτιβιστές υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η αντιπολίτευση έχουν επικρίνει πολλάκις στο παρελθόν την αόριστη διατύπωση των διατάξεων, οι οποίες αφήνουν τεράστια περιθώρια ερμηνείας – και ως εκ τούτου διευκολύνουν την άσκηση αυθαίρετων διώξεων και τον περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του Τύπου. Και τώρα οι φόβοι τους φαίνεται να επιβεβαιώνονται.

4.600 έρευνες και 33 συλλήψεις

Εδώ και καιρό οι ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ζητούν από την κυβέρνηση του AKP να γνωστοποιήσει τα στατιστικά στοιχεία αναφορικά με τις ποινικές διώξεις βάσει αυτού του νόμου. Μάταια.

Ωστόσο «κατά τη διάρκεια μιας διαβούλευσης για έναν άλλο λογοκριτικό νόμο στο κοινοβούλιο πριν από λίγες εβδομάδες έγιναν γνωστά ορισμένα στοιχεία», αναφέρει ο Βέυσελ Οκ, δικηγόρος και συν-διευθυντής της Ένωσης Μελετών Μέσων και Δικαίου (MLSA). Η MLSA παρακολουθεί ιδίως τις διώξεις εναντίον δημοσιογράφων και ακτιβιστών.

Σύμφωνα με τα πρωτόκολλα του κοινοβουλίου, από τη θέσπιση του νόμου και ως τον Οκτώβριο του 2024 οι τουρκικές αρχές έχουν ξεκινήσει έρευνες εναντίον 4.590 προσώπων. 33 εξ αυτών συνελήφθησαν. Σε 384 περιπτώσεις ασκήθηκαν διώξεις – οι 42 από αυτές οδήγησαν εν τέλει σε καταδικαστική απόφαση, ενώ σε 146 οι κατηγορούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι. Οι μισές περίπου έρευνες διακόπηκαν.

Αυτός ο «νόμος περί λογοκρισίας» βέβαια δεν αποτελεί μέσο για τη δίωξη μόνο δημοσιογράφων και εκπροσώπων των μέσων ενημέρωσης, όπως τονίζει ο Οκ: «Στο στόχαστρο της δικαιοσύνης μπαίνουν ακόμη και απλοί πολίτες που επικρίνουν την κυβέρνηση σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, επιδημιών, κρίσεων ή άλλων παρόμοιων γεγονότων». Σε συνέντευξή του στην DW ο Οκ υπενθυμίζει πως «ο γνωστός κοινωνιολόγος Βελί Σατσιλίκ καταδικάστηκε σε 10 μήνες φυλάκιση, επειδή έγραψε για τον σεισμό. Ο Εβρέν Μπαρίς Γιαβούζ, ειδικός στην πολιτική επικοινωνία, καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενός έτους και 15 ημερών. Ο γιατρός Γιουσούφ Ερυαζγκάν δικάζεται, επειδή επέκρινε την πολιτική εμβολιασμού σε ορισμένα ιατρικά κέντρα. Και αυτά είναι τρία παραδείγματα – υπάρχουν χιλιάδες ακόμη».

Ένα μέσο εκφοβισμού

Ο τουρκικός ποινικός κώδικας περιελάμβανε στο παρελθόν και άλλους νόμους που σκόπευαν στην καταστολή της ανεπιθύμητης κριτικής – όπως για παράδειγμα τον αντιτρομοκρατικό νόμο, τον νόμο περί διαδικτύου ή την ποινικοποίηση της προσβολής του προέδρου. Όμως οι νόμοι αυτοί δεν έφερναν πάντοτε το επιθυμητό για την κυβέρνηση αποτέλεσμα.

Έτσι, «η κυβέρνηση προσπαθεί να κλείσει και αυτά τα "κενά” με όχημα τον νόμο περί παραπληροφόρησης», αναφέρει ο Οκ. Τώρα υπάρχει ένας νόμος με διατάξεις ανοιχτές σχεδόν σε κάθε ερμηνεία, με αποτέλεσμα να καταστέλλονται πολύ πιο εύκολα οι ανεπιθύμητες απόψεις. Και με αυτόν τον τρόπο δείχνει και η κυβέρνηση πως μόνο εκείνη μπορεί να ελέγχει τη διάδοση πληροφοριών και ειδήσεων.

68 ερευνητικές διαδικασίες σε βάρος 57 δημοσιογράφων

Από τη θέσπιση του νόμου έως σήμερα η MLSA έχει καταγράψει τουλάχιστον 68 ερευνητικές διαδικασίες εναντίον 57 δημοσιογράφων, συγγραφέων και ανθρώπων των ΜΜΕ. 22 από αυτές κατέληξαν σε δίκη, ενώ η πλειοψηφία των διαδικασιών ολοκληρώθηκε χωρίς περαιτέρω νομικές κινήσεις έπειτα από πολλές καθυστερήσεις.

Η δικηγόρος Γκιζάυ Ντουλκαντίρ, η οποία εκπροσωπεί επίσης αρκετούς δημοσιογράφους, επικρίνει τη συνήθη πρακτική των τουρκικών αρχών: οι αρχές ασφαλείας ενεργούν αυτεπαγγέλτως αναζητώντας στοχευμένα αναρτήσεις επικριτών της κυβέρνησης στο διαδίκτυο, χωρίς να έχει προηγηθεί η άσκηση δίωξης. Και στη συνέχεια οι εισαγγελείς ξεκινούν διώξεις βάσει των στοχευμένων αυτών ερευνών. Όλα αυτά είναι παράνομα κατά την Ντουλκαντίρ. Σύμφωνα με τη νομικό υπάρχουν σχετικές αποφάσεις του τουρκικού Συνταγματικού Δικαστηρίου που έχουν διαπιστώσει πως αυτή η τακτική είναι έκνομη – αλλά οι αρχές απλώς αγνοούν επιδεικτικά τις αποφάσεις αυτές.

Η περίπτωση του Φιράτ Μπουλούτ αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτών των στοχευμένων διώξεων σύμφωνα με την MLSA. Ο δημοσιογράφος είχε κάνει ρεπορτάζ σχετικά με μία εξέγερση στις φυλακές του Ελμπιστάν μετά τους σεισμούς του Φεβρουαρίου του 2023. Ο τοπικός εισαγγελέας ξεκίνησε έρευνες εναντίον του δημοσιογράφου, με την κατηγορία πως διαδίδει ψευδείς πληροφορίες. Εν τέλει έγινε γνωστό πως πράγματι είχε συμβεί εξέγερση στις φυλακές του Ελμπιστάν, την οποία μάλιστα ερευνούσε η ίδια εισαγγελία που είχε ασκήσει δίωξη εναντίον του δημοσιογράφου. «Παρ' όλα αυτά δεν διακόπηκε η διαδικασία κατά του Μπουλούτ. Υπό την απειλή ποινής πολυετούς φυλάκισης ο δημοσιογράφος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Τουρκία», αναφέρει ο Οκ.

Θα συμβεί τώρα κάτι παρόμοιο και στη δίκη του ορειβάτη Νασούχ Μαχρούκι; Αυτό θα φανεί στις 26 Δεκεμβρίου. Ο ίδιος υποστηρίζει πως δεν διέδωσε καμία πληροφορία, παρά μόνο σχολίασε τις ενέργειες της κυβέρνησης, ασκώντας έτσι μόνο το δικαίωμά του στην ελευθερία της έκφρασης. Το επιχείρημα βέβαια δεν έπεισε την εισαγγελία. Την προηγούμενη Πέμπτη ωστόσο ο Μαχρούκι κατάφερε μία μικρή νίκη: μέχρι την εκδίκαση της υπόθεσής του θα είναι ελεύθερος με περιοριστικούς όρους.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς