اسلام در افریقا: توپ بازی عربستان سعودی

"ما نفرت آنان را به وضاحت احساس می کنیم. آنان می خواهند برداشت های سنتی ما از تصوف را نابود کنند." محمد ندائیه یک تن از صوفیان سنیگال و رهبر جمعیت موسوم به "برادران صوفی" در داکار پایتخت این کشور ضمن این اظهارات ابراز نگرانی کرد که افزایش نفوذ عربستان سعودی برای ادای مناسک مذهبی آنها خطرناک است. او افزود: "واعظان آنان جوانان ما را تلقین می کنند که گویا مرابط یا تصوف مفهوم ندارد و آنان را به احتجاج ترغیب می کنند."

عربستان سعودی به گونه بی نظیری در بخش ساختارهای بنیادی در کشورهای افریقایی سرمایه گذاری کرده است. این سرمایه گذاران با اعمار مساجد، مکاتب قرآن و ایجاد شفاخانه ها در مناطق فقیرنشین این قاره فعالیت دارند. علاوه بر این واعظان دینی نیز توسط آنان به کشورهای افریقایی فرستاده می شوند و زمینه تحصیلات عالی در رشته الهیات را برای دانشجویان این کشورها در کشورهای خلیج مهیا می سازند.

عربستان سعودی در میانهء مدرن و جزم اندیشی

افزون بر این، سرمایه داران سعودی با تمویل سازمان های مذهبی، این سازمان ها و افراد خاص خود را به کشورهای افریقایی ارسال می کنند و همراه با آنان همچنان مذهب وهابیت و اندیشه های سلفی آن را نیز به قاره افریقا می فرستند.

صدقه، خیرات و افراطگرایی

پیشنه ی مناسبات نزدیک اقتصادی کشورهای افریقایی با عربستان و همچنین روابط مذهبی میان کشورهای عربی و افریقایی به صدها سال قبل بر می گردد. با آنهم با افزایش درآمد این کشورها از بابت نفت و صادرات گاز، فعالیت های کشورهای عربی به ویژه عربستان سعودی در کشورهای افریقایی بیشتر گردید.

حکومت سعودی و همچنین حامیان سرمایه گذار خصوصی به حمایت های مالی خویش در روستاها و مجتمعات این کشورها به شمول کشورهای مالی، سنگیال و نایجریا افزایش بخشیدند.

آنها این حمایت ها را وظیفه خود تلقی می کنند، زیرا یکی از پنج بنای مسلمانی حمایت از نیازمندان است. اما این کمک های خیریه با شرایطی مرتبط اند؛ به این معنی که امام های سنیگال باید در عربستان سعودی تحصیل کنند تا با استفاده از این تحصیلات بتوانند اسلام افراطی را موعظه کنند. به گفته ندائیه، اکثر این جوانان که برای تحصیل به عربستان می روند، آن قدر افراطی می شوند که حتی والدین آنان، از شناخت شان عاجز می مانند.

ندائیه در گفتگویی با دویچه وله عامل افراط گرایی را که با خیرات دهی، اعانه و صدقه پرداختن سرمایه داران سعودی تسریع می یابد، بیشتر از بابت نداشتن چشم انداز خوب جوانان و گسترش بیکاری در این کشورها می داند، زیرا اکثراً در مساجد نوشیدنی و خوردنی رایگان برای آنان توزیع می شود. او می گوید: "بیشتر این جوانان خود را موظف به پیروی از این وعظان می دانند، آنان در مساجد با خطبه های شدید به بنیاد گرایی سوق داده می شوند."

حرکت عربستان سعودی به سمت اعتدال

ینس هایباخ از «انستیتوت آلمانی مطالعات جهانی و محلی» (گیگا) به این باور است که از مدت ها به این سو هدف این فعالیت های عربستان سعودی، ترویج آموزش های دینی نیست. او می گوید: "قضیه به طول مثال در مورد وجه عملگرایانه امنیت غذایی نیز است." سعودی‌ها به صورت فعالانه در بخش زراعتی در افریقا سرمایه گذاری کرده اند. براساس گزارش فایننشیل تایمز، تنها در سال ۲۰۱۶ کشور شاهی عربستان سعودی حدود چهار میلیارد دالر در کشورهای افریقا سرمایه گذاری کرده است. هایبخ نیز با توجه به این مورد افزود: "افریقا به طور فزاینده ای به عنوان بازار فروش اموال سعودی عرض اندام می کند."

آیا گروه‌های افراطی در افریقا نیرومندتر می‌شوند؟

ولیعهد سعودی محمد بن سلمان نیز تلاش دارد با استفاده از همین بازارها در اساسات اقتصادی و سیاسی کشور شاهی عربستان سعودی اصلاحاتی را ایجاد کند. چنانچه چندی قبل ولیعهد عربستان سعودی ضمن اشتراک در یک مجتمع اقتصادی بر اعتدال اسلامی و محو بنیادگرایی تأکید کرد.

تغییر جهت همچنان در افریقا؟  

اما اینکه اسلام معتدل از دید ولیعهد عربستان چگونه خواهد بود، او تا اکنون جزئیات بیشتری در زمینه ارائه نکرده است. به باور هایباخ در ابتداء باید افراطگرایی محافظه کار در ساختارهای جامعه ی این کشور منحل گردد. به ویژه آموزگاران مکاتب و استادان دانشگاه ها در برابر چالش بزرگی قرار دارند؛ زیرا آنان قادر نخواهند بود که آنچه را تا حال آموخته اند و افکار خود را در ظرف فقط چند روز و یا چند ماه تغییر بدهند.

رویای بلند پروازانه ولیعهد عربستان سعودی برای اصلاحات

بنابراین، هایباخ با تردید در ارتباط به اعلام اعتدال گرایی در خانواده شاهی عربستان و تأثیرات آن بر افراطگرایی در افریقا و جلوگیری از این معضل می نگرد. زیرا به باور او شمار زیاد سرمایه گذاران و صدقه پردازان عربستان سعودی آجنداهای مشخصی را در این کشورها دنبال می کنند.

با آنکه خانواده شاهی عربستان سعودی اعلام کرده است که در برابر افراط گرایی و سازمان های تروریستی مبارزه می کند، اما به باور هایباخ کنترول افراطگرایی دشوار می باشد. به ویژه اینکه تمویل افراط گرایی بربنیاد تبادله با پول نقد می باشد.

در برابر، بکاری سامبهِ استاد مطالعات مذهبی در دانشگاه گیستون برگر در سنیگال با خوشبینی در این مورد می نگرد و امیدوار است که تعهد عربستان سعودی در آوردن اصلاحات و اسلام معتدل همچنان پیامدهای مثبت در کشورهای افریقایی داشته باشد. با وصف آن، او نیز به پایان وهابیت و مذهب سلفی در افریقا باور ندارد: "احتمالاً در عربستان سعودی و سنیگال همچنان گروه های مخالف تغییر و اصلاحات باقی خواهند ماند. این گروه ها به احتمال زیاد می توانند متشکل از جوانان باشند و همچنین جوانان به صورت انفرادی که علیه اصلاحات و برای گسترش مذهب سلفی در اسلام به پیکار خود ادامه خواهند داد."

نویسنده: گِویندولین، ایلزه/ ن.ف/ ا.ف 

ناتوانی حکومت ها و رشد سلفیسم در غرب افریقا