آیا سازمان "آی. اس. آی" رام می شود؟

در سال 2008، آصف علی زرداری رییس جمهور پاکستان دستور داد تا "سرویس داخلی استخبارات" اردوی پاکستان موسوم به "آی. اس. آی" زیر کنترول وزارت داخله این کشور قرار بگیرد. اما چند ساعت طول نکشید که رییس جمهور مجبور شد تا فرمانش را پس بگیرد.

هرچند معلوم نیست که چرا زرداری فرمانش را پس گرفت، اما تحلیلگران سیاسی بر این باورند که "آی. اس. آی"، که بسیاری از مردم آن را "دولت در درون دولت" می خوانند، به سادگی دستور رییس جمهور را رد کردند. رییس جمهور چاره ای جز این نداشت که فرمانش را لغو کند.

اما اردوی پاکستان و سازمان استخبارات این کشور مانند گذشته دیگر نمی توانند در همه جا حضور داشته باشند. گزارش کمیسیون "ابیت آباد" که توسط حکومت قبلی پاکستان ایجاد شد تا مساله قتل اسامه بن لادن، رهبر پیشین القاعده را در روز دوم می 2011 بررسی کند، به روشنی سازمان استخبارات و دیگر نهادهای امنیتی پاکستان را مورد سرزنش قرار می دهد. این گزارش همچنان به شدت نهادهای امنیتی و اردو را به خاطر ناتوانی در جلوگیری از عملیات یک جانبه تفنگداران دریایی امریکا برای شکار بن لادن، مورد انتقاد قرار می دهد.

از هنگامی که شبکه "الجزیره" گزارش را منتشر کرد، اردو و سازمان استخبارات پاکستان به شدت زیر انتقادات داخلی و بین المللی آمده اند. شبکه تلویزیونی "الجزیره" روز 17 سرطان گزارشی را نشر کرد که در آن کمیسیون قضایی پاکستان بی کفایتی و سهل انگاری مقام های این کشور را در قضیه اسامه بن لادن، فاش کرد.

کارشناسان می گوید که نواز شریف، نخست وزیر جدید پاکستان فرصت دارد تا با اردو تسویه کند؛ اردوی که در سال 1999 حکومت او را به زیر کشید و بعد او را به عربستان سعودی تبعید کرد. اما سوال این است که آیا شریف می تواند "آی. اس. آی" را مهار کند؟

نواز شریف روز پنجشنبه، 11 جولای (20 سرطان)، از مراکز استخبارات در اسلام آباد دیدار کرد. حکومت گفته است که این یک دیدار معمول توسط نخست وزیر بود، و ظهیرالاسلام، رییس آی. اس. آی گزارش کوتاهی از مسائل امنیتی ارائه کرد. اما زمان این ملاقات شبهات بسیاری را ایجاد کرده است. آیا شریف تلاش می کند تا از این فرصت برای تقویت قدرت خود بر اردو استفاده کند؟

فرصت طلایی

فریدریک گرار، از موسسه "کارنگی انداومنت" در واشنگتن می گوید که باید شکرگزار گزارش فاش شده درباره "بن لادن" باشند. او به دویچه وله گفت: "این گزارش نهادهای امنیتی را به بی کفایتی متهم می کند و همزمان مشروعیت این نهادها را می گیرد؛ و نهاد ملکی حداقل به طور موقت در معامله با نظامیان دست بالا دارد".

فاروق سولیح ریا، پژوهشگر در "مدرسه مطالعات افریقا و شرق" بر این باور است که شریف بیش از سیاستمداران سلف خود چانس این را دارد که آی. اس. آی را مهار کند و زیر سیطره خود بیاورد.

او به دویچه وله گفت: "شریف پس از انتخابات یازدهم می با رای قاطع به قدرت رسید. علاوه بر این، او پشتیبانی بزرگی را در ایالت مرکزی پنجاب با خود دارد؛ جایی که مرکز قدرت نظامیان پاکستان نیز محسوب می شود". این پژوهشگر معتقد است که پویایی میکانیزم قدرت به سوی یک گذار پیش می رود. او می گوید: "گزارش بن لادن چهره آی. اس. آی را بیش از گذشته، فاش کرد؛ و اردو در موقعیتی نیست که بتواند روند دموکراتیک کشور را از مسیر خارج کند".

میشل کوگلمن، کارشناس مسائل جنوب آسیا در "مرکز بین المللی وودرو ویلسون" علاوه بر ضرباتی که گزارش بر اردو وارد می کند، حکومت جدید "برخی قدرت نفوذ اضافی خواهد داشت تا بتواند از استقلال خود از اردو دفاع کند"؛ به ویژه در زمینه های امنیتی و سیاست خارجی که تاکنون به طور سنتی در دست نظامیان بوده است.

"هنوز قدرتمند"

با این همه، برخی از تحلیلگران معتقدند که سازمان استخبارات پاکستان هنوز به اندازه کافی قدرتمند است تا بتواند از هرگونه اقدام حکومت ملکی برای محدود کردن قدرت آن، جلوگیری کند.

سلیم عاصمی، خبرنگار سابقه دار در کراچی می گوید: "زمان آن فرا رسیده که آی. اس. آی سرجایش نشانده شود و زیر کنترول حکومت ملکی آورده شود". اما او معتقد است که شریف تمایل برای این کار ندارد.

عاصمی می گوید: "به عقیده من، دیدار از مرکز سازمان استخبارات بیشتر برای روحیه دادن بود تا فشار بر آن. ما باید فراموش نکنیم که زندگی سیاسی شریف توسط آی. اس. آی پرورده شده است".

غفار حسین، کارشناس ضد تروریسم در لندن نظر مشابه دارد. او به دویچه وله گفت که بسیار زود است که حکومت شریف با ارتش شاخ به شاخ شود. حسین گفت: "او (شریف) تازه به قدرت رسیده است. هرچند او از پشتیبانی قوی سیاسی برخوردار است، گمان نمی کنم که او بخواهد در این زمان با اردو شاخ به شاخ شود".

علاوه بر این، طاهره عبدالله یک فعال اجتماعی در اسلام آباد می گوید که کنترول آی. اس. آی آسان نیست؛ اما رهبران ملکی باید تلاش خود را ادامه دهند. او به دویچه وله گفت: "رهبری ملکی باید کوشش کند تا کنترول امنیت و سیاست خارجی را به دست بگیرد. حداقل، در مسائلی مانند ضد تروریسم و ارتباط با هند و افغانستان، رهبران ملکی و نظامی باید با یکدیگر کار کنند".

پیوندهای "آی. اس. آی" و "سیا"

روابط بین "آی. اس. ای" و سازمان استخبارات داخلی امریکا (سیا) نیز پس از عملیات قتل بن لادن رو به خرابی گذاشت. این دو سازمان استخبارات در طول جنگ طولانی افغانستان علیه شوروی سابق در دهه 80 میلادی رابطه تنگاتنگی داشتند. آی. اس. آی همچنان در شکار رهبران طالبان و القاعده پس از یازده سپمتبر با سیا همکاری کرد.

اما با این همه، روابط این دو سازمان استخبارات در دهه گذشته دشوار بوده است. ایالات متحده مرتبا اردوی پاکستان و آی. اس. آی را متهم می کند که شاخه هایی از طالبان را پشتیبانی می کنند. پاکستان همواره این اتهامات را رد کرده است. کارشناسان می گویند که تصمیم امریکا برای سهیم نساختن سازمان جاسوسی پاکستان در عملیات شکار بن لادن، آی. اس. آی و اردوی پاکستان را نسبت به ایالات متحده بی رغبت کرد.

سولیح ریا می گوید: "برای آی. اس. آی. امکان ندارد که مانند دهه 1980 کورکورانه با سیا همکاری کند. با این حال او می گوید که امریکا و سیا از آی. اس. آی. دست بر نمی دارند. صلح ریا می افزاید: "سیا به آی. اس. آی. در خروج نیروها در سال 2014 و بعد از آن نیاز دارد. آی. اس. آی نیز به حمایت امریکا نیازمند است چون پاکستان وابستگی اقتصادی به این کشور دارد".

کارشناسانی مانند سولیح یار فکر می کنند که حکومت امریکا خواهان رهبری ملکی قوی تری در پاکستان هستند. آنان می گویند که منطقه و جهان علاقمند شریف هستند اگر او بخواهد از اقتدار خود دفاع کند. اما سوال هنوز باقی است که "آیا نواز شریف می خواهد نظامیان را تحت کنترول خود بیاورد"؟