"جنگ نیابتی" هند و پاکستان بر سر افغانستان

پرویز مشرف، رئیس جمهور سابق پاکستان اخیراً در مصاحبه‌ای با فرانس پرس گفته است: «نفوذ هندوستان در افغانستان خطری برای پاکستان است... آن‌ها (هندی‌ها) می‌خواهند یک افغانستانِ ضد پاکستان ایجاد کنند».

مشرف در این گفتگویش افزوده است: «اگر هندوستان از برخی گروه‌های قومی استفاده می‌کند، پس پاکستان حمایت خود را به کار خواهد بست و متحد قومی ما مطمیناً که پشتون‌ها هستند».

مشرف، دیکتاتور سابق نظامی که از سال 1999 تا 2007 در پاکستان حکومت می‌کرد، به اتهام خیانت در حبس خانگی به سر می‌برد، اما اظهارات‌اش هنوز هم از وزنه برخوردار است. برخی ناظران در پاکستان به این باور اند که این جنرال سابق هنوز هم روابط نزدیک با رهبری نظامی این کشور مجهز به سلاح اتومی دارد و اظهارات او احتمالاً انعکاس‌دهنده دیدگاه سابق نظامیان پاکستان نسبت به افغانستان و هند است.

رهبری ملکی پاکستان نیز دیدگاه مشابه نسبت به افغانستان، تروریسم و شورشیان اسلامگرا دارد. سرتاج عزیز، مشاور امنیت ملی نخست وزیر نواز شریف به تاریخ هفدهم نوامبر به بی بی سی گفت پاکستان نیاز ندارد علیه شورشیانی اقدام کند که امنیت ملی‌اش را به خطر نمی‌اندازند.

سرتاج عزیز گفته است: «چرا دشمنان امریکا الزاماً دشمنان ما باشند؟». او با اشاره به شبکه حقانی گفته است که «برخی از آن‌ها برای ما خطرناک بودند و برخی دیگر نه. چرا ما باید از همه آن‌ها دشمن بسازیم؟».

این دو اظهارات متفاوت از سوی دو سیاست‌مدار پاکستانی یک داستان را روایت می‌کند و آن این که اسلام آباد روابط نزدیک کابل و دهلی جدید را یک تهدید می‌بیند و به این دلیل، به حمایت خود از برخی شاخه‌های طالبان به مثابه ضد وزنه در افغانستان ادامه می‌دهد.

همان سیاست سابق

در سیاست پاکستان در قبال افغانستان چیزی جدید به چشم نمی‌خورد. تحلیلگران می‌گویند که نهادهای نظامی و ملکی پاکستان هنوز هم طالبان را یک متحد استراتژیک کلیدی می‌بینند که به باور آن‌ها، باید بخشی از حکومت بعد از خروج نیروهای ناتو باشند. تحلیلگران می‌گویند که نظامیان پاکستانی می‌خواهند نفوذی را که پیش از تهاجم نیروهای امریکایی در سال 2001 بر افغانستان داشتند دوباره کسب کنند.

فاروق سولیهریا، خبرنگار و پژوهشگر ساکن لندن می‌گوید: «فعلا به نظر می‌رسد که کابل روابط دوستانه‌تر با هندوستان دارد و از این رو، اسلام آباد به حمایت از طالبان ادامه می‌دهد چنانچه اخیراً به صورت رسمی سرتاج عزیز آن را تایید کرده است. پاکستان امیدوار است که سناریو را تغییر دهد و افغانستان را یک بار دیگر به حیاط خلوت سیاسی خود تبدیل کند».

مات والدمن، پژوهشگر امور افغانستان در دانشگاه هاروارد به این باور است که تا زمانی که دینامیک‌های منطقه‌ای دستخوش دگرگونی نگردد، پاکستان از حمایت خود از طالبان دست برنمی‌دارد: «شواهد نشان می‌دهد که سیاست پاکستان در قبال افغانستان تغییر بنیادی نکرده است».

زیگفرید ولف، کارشناس سیاسی در دانشگاه هایدلبرگ دیدگاه مشابه دارد. او به دویچه وله می‌گوید که عناصری در دستگاه‌های امنیتی پاکستان هنوز به این باور اند که می‌شود از طالبان به عنوان ابزاری برای کنترول نفوذ هندوستان در افغانستان استفاده کرد.

پاکستان جنگ نیابتی را باخته است؟

دهلی جدید در اوایل سال جاری میلادی یک کمک دو میلیارد دالری به افغانستان را اعلام کرد که بزرگ‌ترین بسته کمکی هند به افغانستان است.

سولیهریا می‌گوید در حالی که هندوستان از سال 2001 به این سو در بازسازی افغانستان سهیم است، نقش پاکستان در این بخش ناچیز است: «اسلام آباد با حمایت از طالبان در ویرانی افغانستان سهم گرفته است. من به تکرار به کابل سفر می‌کنم و می‌توانم بگویم که پاکستان در افغانستان خیلی منفور است. غمگینانه این که پاکستان آماده تغییر سیاست اش نیست».

ویفیک کومار، خبرنگار در دهلی جدید می‌گوید که منافع هندوستان و پاکستان در افغانستان همیشه در تصادم قرار می‌گیرد و تغییری در این مساله دیده نمی‌شود: «حکومت هندوستان از اشرف غنی خواهد خواست که مسیر حامد کرزی را ادامه بدهد. هندوستان در افغانستان زیاد سرمایه‌گذاری کرده است و هدف استراتژیک همه این سرمایه گذاری‌ها به حداقل رساندن نفوذ پاکستان است». او می‌افزاید که نخست وزیر هند همچنان دوست دارد مشارکت با کابل را در بخش‌های امنیتی افزایش دهد.

در همین حال، سولیهریا می‌گوید که تغییرات زیادی در چند سال گذشته در افغانستان صورت گرفته است که دیگر به منفعت پاکستان نیست: «پاکستان قادر نیست که شرایط را به حکومت افغانستان و دیگر نقاط جهان دیکته کند. فکر می‌کنم پاکستان قبلاً این جنگ نیابتی را باخته است».

اهداف درازمدت و کوتاه مدت

اما با توجه به امضای موافقتنامه امنیتی میان کابل و واشنگتن، برای هند و پاکستان مشکل خواهد بود که افغانستان را بی‌ثبات بسازند. براساس این توافق، حضور نیروهای امریکایی ادامه می‌یابد و جامعه بین المللی به آموزش و مشوره دهی نیروهای امنیتی افغانستان می‌پردازد.

ویس توحید، خبرنگار پاکستانی در کراچی می‌گوید که امضای این موافقتنامه یک "زنگ بیداری" برای پاکستان بود که دیگر امیدی به بازگشت طالبان در افغانستان نداشته باشد. این خبرنگار به این باور است که حکومت پاکستان به جای تمرکز روی اهداف کوتاه مدت، اتحاد درازمدت در بخش‌های تجارتی و اقتصادی با حکومت افغانستان را در پیش گیرد.