اجرایی شدن قانون تابعیت به فرزندان مادر ایرانی و پدر خارجی
۱۳۹۹ خرداد ۱۶, جمعه
گیسو ابراهیمیان از ایران و فریدون پویا از افغانستان زوجی هستند که سال ها نگران آینده فرزندان شان بودند. دو فرزند پسر و دختری که شش و یک ساله هستند. هرچند این دو تابعیت افغانستان دارند و با پاسپورت افغانی و ویزای اقامت در ایران زندگی می کنند، اما والدین شان نگران اند که فرزندان شان در جامعه ایران با پیشداوری هایی روبرو شوند که نسبت به مهاجران افغان وجود دارند. پویا به مهاجرنیوز گفت: «متاسفانه در جامعه ایران نسبت به مهاجران افغان نوعی پیش داوری نامناسب وجود دارد و من و همسرم دوست نداریم فرزندان ما در آینده با چنین برخوردهایی مواجه شوند.» فریدون و گیسو هفت سال قبل ازدواج کرده و در ایران و افغانستان آن را به ثبت رسانده اند.
گیسو یکی از صدها هزار زن ایرانی است که با مردی خارجی ازدواج کرده و سال ها برای به رسیمت شناخته شدن "حق خون مادری" در ایران مبارزه کرده است. تا پیش از این، حکومت ایران براساس "قوانین شریعت اسلامی" فقط "حق خون پدری" را به رسیمت شناخته و به فرزندان حاصل ازدواج مردان ایرانی با زنان خارجی تابعیت می داد.
ثبت ازدواج های غیررسمی
براساس آمار رسمی بیش از ۱۵۰ هزار زن ایرانی با مردان خارجی ازدواج کرده اند که بیش از ۵۰۰ هزار کودک بدون تابعیت ایرانی دارند. کودکان، نوجوانان و جوانانی که بسیاری شان حتی تابعیت کشور پدری شان را نیز ندارند. آمار فقط از زنانی است که ازدواج شان ثبت شده است، اما زنانی که ازدواج شرعی کرده و ثبت رسمی نشده اند، نیز بسیارند.
ابراهیمیان که خودش وکیل دادگستری می باشد در مصاحبه با مهاجرنیوز گفت: «حتی زنانی که ازدواج شان با مردان خارجی رسما ثبت نشده نیز می توانند ازدواج شان را ثبت کنند و برای فرزندان شان درخواست تابعیت ایرانی بدهند.»
وی افزود: «اما این قانون این را هم درج کرده که فرزندان حاصل ازدواج شرعی و غیررسمی زنان ایرانی با مردان خارجی از تاریخ اجرایی شدن آن به بعد تابعیت ایرانی دریافت نخواهند کرد.»
بحث روی طرح قانون دادن تابعیت به فرزندان مادران ایرانی که با مردان خارجی ازدواج کرده اند، در سال ۱۳۸۶ هجری شمسی آغاز شد و در دوم میزان سال ۱۳۹۸ به تصویب پارلمان ایران رسید. اما بعدا مسکوت ماند تا اینکه دو هفته قبل آیین نامه اش نیز تصویب شد و روز چهارشنبه (چهاردهم جوزا) ابلاغیه اش به ارگان های مربوط برای اجرایی شدن صادر گردید.
پویا و ابراهیمیان امیدوارند که آینده فرزندان شان در وطن مادری نیز تضمین شود. ابراهیمیان این قانون را "سربلندی قانون مدنی ایرانی" و نشانه ای از "پیشرو بودنش" می خواند. پویا که در خارج از ایران زندگی می کند نیز خرسند است که فرزندانش دیگر برای رفتن به ایران، وطن مادری شان نیازی به ویزا نخواهند داشت.
بیشتر ازدواج های زنان ایرانی با مردان خارجی از افغانستان، عراق، سوریه و پاکستان بوده است. در این میان هستند زنانی نیز که با مردان غربی ازدواج کرده اند. اما میزان ازدواج زنان ایرانی با مهاجران افغان که در این کشور قانونی یا غیرقانونی زندگی می کنند به مراتب بیشتر است.
گیسو این قانون را "دست آوردی حقوق بشری در ایران" خوانده و افزود: «حالا مردان خارجی که با زنان ایرانی ازدواج کرده اند نیز می توانند به خاطر خانم و فرزندان ایرانی شان اقامت قانونی دریافت کنند.»
معمولا اقامتی یک ساله با شرط حضور هر سه ماه یکبار در ایران، هر سال تمدید می شود.
دشواری ثبت ازدواج
استانداری ها، کنسولگری های ایران در خارج از کشور و سازمان ثبت احوال و نفوس که مجری قانون است، روند ثبت نام زنان ایرانی که با مردان خارجی ازدواج کرده اند و نام نویسی فرزندان شان را آغاز کرده اند. ابتدا باید ازدواج این زنان و شوهران خارجی شان ثبت شود.
فیروز شهروند افغانستان و فاطمه شهروند ایران که در هرات زندگی می کنند نیز این قانون را گامی مثبت در راستای حقوق انسانی فرزندان چنین زوج هایی می خوانند. فاطمه در مصاحبه با مهاجرنیوز گفت: «ثبت ازدواج در ایران کار ساده ای نیست. مرد خارجی باید از فیلترهای امنیتی زیادی بگذرد و در نهایت ممکن است اجازه ازدواج داده نشود.»
فیروز نیز این روند را "گذشتن از هفت خوان رستم" خواند و افزود: «من چندین بار مصاحبه هایی طولانی داشتم. برای ما هشت ماه طول کشید تا توانستیم ازدواج مان را ثبت کنیم.»
وطن مادری، وطن پدری
این زوج هنوز فرزندی ندارند، اما هردو به این باور اند که اگر در آینده کودکی داشته باشد، ترجیح می دهند تابعیت هردو کشور را داشته باشد. فیروز وضعیت امنیتی افغانستان را نگران کننده خواند و گفت: «طبعا ترجیح می دهم فرزندم بتواند در وطن مادری اش هم به راحتی زندگی کند. در حال حاضر چند میلیون مهاجر به خاطر جنگ و فقر در ایران زندگی می کنند.»
خبرگزاری رسمی "ایسنا" در ایران نوشته که براساس این قانون، افراد بالای ۱۸ سالی که حاصل ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی هستند نیز می توانند درخواست تابعیت ایران را بدهند؛ حتی در صورتی که مادرشان فوت شده و یا پدرشان مفقود باشد.
زبان، مذهب و فرهنگ مردم در امتداد مرز طولانی ایران و افغانستان تقریبا یکی است و زندگی سبک سنتی دارد. بسیاری زنان و مردان در دو سوی مرز با یکدیگر ازدواج کرده اند و شمار زیادی زنان ایرانی با فرزندانی در آنجاها زندگی می کنند که پدرشان مفقود است. در آنسوی مرز نیز وضعیتی مشابه وجود دارد. شمار زیادی زنان نیز ولایت های مرزی افغانستان زندگی می کنند که سال هاست نتوانسته اند به خاطر فرزندان شان به وطن شان برگردند.
فاطمه که در هرات زندگی می کند به مهاجرنیوز گفت: «از مدتی به این سو کنسولگری های ایران اعلام کرده اند زنان ایرانی که با مردان افغان ازدواج کرده اند و در افغانستان زندگی می کنند، می توانند برای ثبت ازدواج و فرزندان شان به کنسولگری های ایران مراجعه کنند و برای آنان تابعیت ایرانی بگیرند.»
نه تنها در کشورهای همسایه، بلکه سفارت ها و کنسولگری های ایران در تمام جهان می توانند چنین ازدواج هایی را ثبت کنند. حتی در آلمان نیز شمار زیادی از زنان ایرانی زندگی می کنند که با مردان غیرایرانی ازدواج کرده اند. شیوا یکی از این زنان است که با ماتیوس مردی آلمانی ازدواج کرده و یک پسر دارد. وی گفت: «اقدام خوبی است. برای فرزندم درخواست تابعیت ایرانی می کنیم. حالا می توانم برای همسرم نیز اقامت طولانی مدت ایران بگیرم و هر سه ماه یک بار برای دیدن والدینم ایران برویم. قبلا رفت و آمد به ایران به خاطر همسرم برایمان سخت بود.»
مهاجران بی تابعیت
از دیر زمان به این سو شمار زیادی از فرزندان مادران ایرانی که با مردان خارجی ازدواج کرده اند نیز در کشورهای اروپایی درخواست پناهندگی داده اند، چراکه نه تابعیت وطن پدری و نه هم وطن مادری شان را داشتند.
جواد که از پدری افغان و مادری ایرانی به دنیا آمده و تمام عمرش را بدون تابعیت و اسناد قانونی در ایران زندگی کرده، چهار سال قبل به آلمان آمد و درخواست پناهندگی داد. وی به مهاجر نیوز گفت: «درخواست پناهندگی ام به خاطری قبول شد که من از پدری مهاجر افغان و مادری ایرانی در وطن مادری ام به دنیا آمدم. من هیچ وقت افغانستان را ندیدم و نمی خواستم آنجا بروم؛ چون همیشه از پدرم قصه های جنگ در موردش شنیده ام.»
این جوان ۲۷ ساله اضافه کرد: «از بی وطنی خسته شده بودم. نمی توانستم دانشگاه بروم و یا کار کنم. چند بار هم پولیس من را دستگیر کرد و قصد داشت به افغانستان اخراج کند، اما خوشبختانه مادرم ممانعت کرد. بالاخره تصمیم گرفتم به فکر تابعیت سومی باشم.»
جواد حالا نمی خواهد تابعیت افغانستان یا ایران را داشته باشد و امیدوار است که بتواند چهار سال بعد تابعیت آلمان را به دست آورد: «نه از وطن مادری و نه هم از وطن پدرم ام خاطره خوبی دارم. ترجیح می دهم آلمانی شوم و آلمانی بمیرم.»
گسیو ابراهیمیان خرسند است که سال ها تلاش مادران ایرانی و نامه نگاری هایش با مراجع مربوط بالاخره نتیجه داده است: «این قانون دست آوردی مهم در راستای تامین حقوق زنان و کودکان در ایران است.» به باور وی حالا وطن مادری فرزندانش در سطح بین المللی وجهه بهتری دارد؛ کشوری که همواره به خاطر نقض حقوق بشر و نظامی سختگیر برای شهروندانش مورد انتقاد قرار داشته است.
فریدون پویا تلاش های همسرش در این زمینه را می ستاید، اما به این اشاره می کند که هنوز هم فرزندان زنان و مردان ایرانی با خارجی ها از همه مزیت های اجتماعی در ایران برخوردار نیستند: «مثلا فرزندان حاصل چنین ازدواج هایی، با داشتن تابعیت ایرانی فقط اجازه کار و فعالیت در زمینه های غیرسیاسی و غیرامنیتی را خواهند داشت.» کسی چه می داند، شاید در آینده این محدودیت ها نیز در ایران برداشته شوند.
نویسنده: (این گزارش نخست در سایت مهاجر نیوز نشر شده است)