مهاجرت به غرب؛ از رویای آسودگی تا رنج افسردگی

عبدالجبار (نام مستعار) ده سال پیش وقتی راه مهاجرت را در پیش گرفت، تصور می کرد بعد از تحمل مشکلات به آسودگی می رسد. او از افغانستان به پاکستان رفت و از آنجا به ایران. ایران ایستگاه آخرش نبود و از طریق ترکیه عازم اروپا شد. رنج ها و چشم دیدهای او در مسیر ترکیه به کابوسی برایش تبدیل شده است.

عبدالجبار در مورد مسیر ترکیه می گوید: «ما 32 ساعت پیاده روی کردیم. در بین راه گرسنه شدیم وعلف خوردیم. اجساد و قبر مسافران و مهاجرانی را دیدیم که در بین راه به دلیل بیماری و یا سردی هوا مرده بودند».

یک صحنه هنوز در ذهن عبدالجبار زنده است. بر سر یک قبر نشانه هایی را یافتند که نشان می داد این فرد یک افغان بوده و در اثر اپندکس جان داده است. مسافران دیگر، او را در آنجا به خاک سپرده بودند. ظاهراً او نیز مانند عبدالجبار به قصد رسیدن به یک کشور غربی این مسیر را در پیش گرفته بود.

عبدالجبار به لندن رسید، سختی های مسیر راه گذشت، اما اثرات اش بر روان او تاهنوز باقی است. برعلاوه، رسیدن به لندن برای عبدالجبار شروع مشکلات تازه بود. خودش شرح می دهد: "بعد از ده سال، تقاضای مرا رد کردند و گفتند که باید به افغانستان بروم. من به تکلیف روانی مواجه می باشم. وکیل ندارم و پول هم ندارم. وکیل هفت صد پوند می خواهد که من ندارم".

داستان مهاجرت عبدالجبار بیان کننده سرنوشت هزاران افغانی است که با از دست دادن همه امکانات مالی و با قبول خطرات زیاد، خود را به اروپا می رسانند. شمار کمتر مهاجران با رسیدن به یک کشور اروپایی زندگی موفقانه را از نو شروع می کنند. برای آنها، محیط جدید، دشواری های جدیدی در پی دارد.

شکیلا نوازی، مددکار اجتماعی در یک کارگاه مشوره دهی در شهر هانوور آلمان است که اغلب به مهاجران فارسی زبان از افغانستان و ایران کمک می کند. به گفته او، در سال جاری دست کم هفت صد مهاجر از این کارگاه خواستار کمک شده اند.

مشکل پس از مشکل

اسماعیل درمان، روان شناس افغان در ایالات متحده امریکا، مشکلات مهاجران را به سه دسته تقسیم می کند: دشواری های پیش از مهاجرت، مشکلات مسیر راه های قاچاقی و مشکلاتی در کشور جدید برای مهاجران پدید می آید. اما به گفته او، این مشکلات برای همه مهاجران قابل تعمیم نیست، بلکه عده ای از آنها با این دشواری ها مواجه می شوند.

خانم نوازی می گوید اکثر این مهاجران از نوعی "تراوما" یا ضربه روانی رنج می برند: «این ها وقتی اینجا می آیند، بی نهایت ترس دارند. با شرایط جدید رو به رو می شوند. فکر می کنند در مملکت جدید، شاید مسایل ساده شوند، اما مشکلات تازه آغاز می شود».

به گفته این مددکار اجتماعی، زنانی که به تنهایی راه مهاجرت را در پیش می گیرند وقتی در کمپ ها نگهداری می شوند با مشکلات بیشتری مواجه اند، زیرا آنها در محیط اجتماعی دیگری زندگی کرده اند و از زندگی در کمپ ها ترس دارند. از سوی دیگر، بسیاری این مهاجرین از خانواده های شان جدا افتاده اند و بدون درونمایی برای آینده می باشند.

خانم نوازی ادامه مشکلات مهاجران را این گونه شرح می دهد: "وقتی که شرایط برای این مهاجران بی نهایت خراب می شود و مجبور می شوند که به داکتر مراجعه کنند، زبان یاد ندارند که در واقع به مشکل حادتری مواجه می شوند».

اسماعیل درمان که از دانشگاهی در کالیفرنیای ایالات متحده امریکا در بخش روان شناسی بالینی ماستری گرفته است، می گوید که چگونگی کنار آمدن مهاجران با محیط جدید به توانایی، استقامت، سن و سال و وضعیت خانوادگی آنها ارتباط دارد.

به گفته درمان، مشکلات اکثر مهاجرین افسردگی یا اختلال روانی حاد نیست، بلکه آنها دچار افسردگی و اضطراب می شوند که در چند جلسه مشوره دهی می شود آن را حل کرد. او دلیل این افسردگی را تجربه "دوره سوگواری" می نامد. به گفته او "دوره سوگواری" مرحله ای است که مهاجران ممکن است بستگان شان را از دست داده باشند، رفاه اجتماعی کشور اصلی اش را نداشته باشند یا با دلبستگی های کشور خود قطع تعلق کرده باشند.

آقای درمان که یک سایت اختصاصی روان شناسی را مدیریت می کند، می گوید: «تمام مهاجرین به اختلال روانی مواجه نمی شوند، اما نشانه های جسمی چون سردردی، کمردردی و کمتر بودن علاقه و یا بی خوابی در آنها دیده می شود. این اختلال روانی و یا افسردگی نیست بلکه چیزی میان اختلال روانی و سلامت روانی است و این از لحاظ روانشناختی یک تجربه کاملا عادی است».