ایران و آذربایجان؛ کاهش تنش‌ها پیش از سفراحمدی‌نژاد به باکو

نشست مقدماتی وزیران و کارشناسان ارشد "سازمان همکاری اقتصادی" اکو  (ECO) در ۱۳ و ۱۴ اکتبر (۲۲ و ۲۳ مهر) در باکو برگزار می‌شود. به دنبال آن اجلاس سران اکو ۱۶ اکتبر (۲۵ مهر) در باکو به مدت دو روز برگزار خواهد شد.

روزنامه‌های آذربایجان به نقل از مسئولین سفارت ایران در باکو خبر داده‌اند، احمدی‌نژاد، رئیس جمهور ایران وعلی اکبر صالحی وزیر امور خارجه ایران در بیستمین نشست اکو شرکت خواهند کرد. محمدرضا فرقانی، مدیرکل امور بین الملل دفتر ریاست جمهوری نیز سفر رئیس جمهور ایران به باکو را تائید کرد.

در سازمان اکو علاوه بر ایران، ترکیه، پاکستان، افغانستان، جمهوری آذربایجان و ۵ کشور آسیای مرکزی نیزعضویت دارند. دیدار احمدی نژاد و الهام علی‌اف در حاشیه‌ی نشست اکو در باکو مهم تلقی می‌شود. مناسبات دو کشور در ماه‌های اخیر تیره‌تر از قبل شد. اما کارشناسان به دویچه وله گفتند هر دو کشور برای عادی سازی مناسبات خود در آستانه‌ی این دیدار دست به تلاش‌هایی زدند.

سفیر جدید ایران در باکو

ایران محسن پاک آئین، سفیر سابق این کشور در تایلند، زامبیا و ازبکستان را به باکو فرستاد. سفیر جدید در نخستین روز ورود خود به باکو در گفتگو با رسانه‌های محلی گفت "وی در جمهوری آذربایجان احساس غربت نخواهد کرد".

محسن پاک آیین پیش از عزیمت خود به باکو روز دوشنبه ۷ اکتبر با آیات عظام مکارم شیرازی و صافی گلپایگانی در قم نیز دیدار کرد. گرچه جزئیات این دیدار در رسانه‌های کشورانعکاسی نیافت، اما ایرنا از گزارش سفیر به آیات عظام  دربار‌ه‌ی "روند رو به گسترش مناسبات تهران و باکو" نوشته است.

سفیر جدید ایران در باکو در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرده که قصد دارد "از ظرفیت‌های موجود در همکاری‌های تجاری بین ایران و جمهوری آذربایجان استفاده کند".  وی از ارداه‌ی سیاسی رهبران دو کشور برای توسعه مناسبات خبر داده است.

ممنوع شدن برنامه‌های سیاسی شبکه‌ی سحر

در راستای کاهش تنش بین دو کشور اکنون "شورای عالی امنیت ملی ایران" به ریاست محمود احمدی نژاد، تهیه و پخش برنامه‌های سیاسی علیه آذربایجان در کانال تلویزیونی "سحر" را ممنوع کرد. پخش برنامه‌های شبکه برون‌مرزی صدا و سیمای جمهوی اسلامی تحت عنوان "سحر" سال‌ها سب ناخرسندی مقام‌های جمهوی آذربایجان شده بود.

محسن پاک آیین، سفیر جدید ایران در آذربایجان در این باره صریحا گفت است: «متاسفانه، شبکه "سحر۲" با پخش برنامه‌هایی با موضوعات سیاسی، در ذهن رهبری آذربایجان چنین تصوری را ایجاد کرد که کانال می‌خواهد در جمهوری آذربایجان کودتا کند. بنابراین شورای عالی امنیت ملی ایران تصمیم گرفته است که در این کانال فقط برنامه‌های اجتماعی و فرهنگی پخش شود.»

پاک آیین همچنین گفته است، شورای عالی امنیت ملی ایران برای کانال سحر مصاحبه گرفتن از افرادی که با اظهارات خود به روابط ایران و آذربایجان لطمه می‌زنند را نیز ممنوع کرده است.

رضایت مقام‌های آذربایجان

کارشناسان محلی به دویچه وله گفتند اعزام سفیر جدید ایران و حتی تغییر رئیس جدید بخش مطبوعاتی سفارت ایران در آذربایجان "مورد توجه" مقام‌های آذری قرار گرفته است. رئیس شعبه سیاسی پارلمان آذربایجان پیش از این گفت، جمهوری آذربایجان تمایلی به وارد شدن به مناقشه با ایران ندارد. مقام‌های جمهوری آذربایجان خاطرنشان می‌کنند، "حاضر نیستند در هیچ جبهه‌ی ضد ایرانی شرکت کنند".

خبرگزاری فارس گزارش می‌دهد  المار محمدیاراف، وزیر امور خارجه‌ی آذربایجان روز جمعه (۱۲ اکتبر/۲۱ مهر) به سفیر ایران  گفته است: «نباید اجازه داد رسانه‌های بیگانه به روابط دو کشور خللی وارد کنند.»

اراده‌ی سیاسی برای حل مشکلات

پرفسور ولادیمیر ساژین تحلیل‌گر مسائل ایران در "موسسه‌ی خاورشناسی روسیه" به دویچه وله گفت: «آمدن سفیر جدید ایران به باکو نشانه خوبی هست، اما فکر نمی‌کنم مناسبات به این زودی‌ها بهتر شود، چونکه عوامل زیادی هستند که مانع بهتر شدن این روابط می‌شوند. خود جمهوری آذربایجان هم به این نتیجه رسیده است که مناسبات با ایران را عادی بکند، اما برای بهتر شدن مناسبات دو کشور وقت زیادی لازم هست.»

کارشناسان روس از جمله ساژین معتقدند که تیره شدن مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان و تشدید تنش‌ها بین دو کشور می‌تواند بر وضعیت قفقاز جنوبی و کل منطقه نیز تاثیر منفی بگذارد. ساژین حمایت ایران از ارمنستان را مثال می‌آورد و آن را عامل مهم بازدارنده در بهبود مناسبات ایران و جمهوری آذربایجان می‌داند.

وی همچنین خاطرنشان می‌کند، در آذربایجان نگرانی‌هائی درباره‌ی تلاش ایران برای صدور انقلاب اسلامی به این کشور وجود دارد و مقام‌های باکو صریحا اعلام کردند که شبکه گسترده‌ای از عوامل نفوذی ایران در آذربایجان حضور دارند.

تاثیر سفر احمدی نژاد به باکو

به رغم اختلافات موجود بین جمهوری آذربایجان و ایران، دو طرف تلاش می‌‌کنند پیش از ملاقات احمدی‌نژاد و علی‌اف تنش‌ها کاهش یابد. در این رابطه دالغا خاتین اوغلو، مدیر سرویس اخبار ایران در خبرگزاری "ترند نیوز"در باکو می‌گوید: «سیاست‌های داخلی و خارجی دو کشور آنقدر در مسیر مختلفی قرار دارد که بی‌تردید تضاد در منافع ملی دو کشور در طیف گوناگونی از مسائل اتفاق می‌افتد. برای نمونه سیاست‌های غرب‌گرایانه دولت لائیک باکو، روابط بسیار دوستانه ایران و ارمنستان که ۲۰ درصد از اراضی آذربایجان را اشغال کرده، تداوم آرمان‌های اولیه جمهوری اسلامی مبنی بر صدور انقلاب اسلامی به کشورهای منطقه از جمله آذربایجان، همه‌ی این مشکلات نیاز به بازبینی اساسی در سیاست‌های دوکشور همسایه نسبت به هم دارد که حل هر کدام از این اختلافات موضوعی بسیار پیچیده و زمان‌براست.»

این کارشناس مقیم باکو به دویچه وله می‌گوید: «اما آنچه که من اخیرا از سخنان و مواضع دو دولت نسبت به هم استنتاج کرده‌ام، تلاش طرفین برای فرونشاندن موج اختلافات پیش آمده، خصوصا در دو سال اخیرا است. سفر آقای احمدی نژاد می‌تواند تا حدی به وضعیت نامناسب روابط دو کشوری که بیش از ۶۰۰ کیلومتر مرز زمینی دارند سامان ببخشد، البته پشت مذاکرات در سطوح عالی، باید اراده سیاسی قوی نیز برای تغییر برخی سیاست‌ها وجود داشته باشد».
 
مطالبات ایران و آذربایجان از یکدیگر

انتظار می‌رود الهام علی‌اف، رئیس جمهور آذربایجان درخصوص برخی از "فعالیت‌های ایران" با همتای خود صحبت کند. دالغا خاتین اوغلو در این باره به دویچه وله می‌گوید: «۲۳ نفر شهروند آذربایجان به اتهام جاسوسی برای سپاه پاسداران به ۱۰ تا ۱۵ سال زندان محکوم شدند. عمق فاجعه اینجاست که ایران از شهروندان خود آذربایجان برای جاسوسی و آنچه که اتهام تلاش برای ترور عنوان شده، استفاده کرده است که موضوع بسیار نگران کننده‌ای است و این مسائل و نگرانی‌هایی دیگردر دیدار روسای جمهور دو کشور مذاکره خواهد شد.»

مدیر سرویس اخبار ایران در خبرگزاری ترند نیوز خاطرنشان می‌کند: «احمدی نژاد رئیس شورای عالی امنیت ملی ایران است و می‌توان تا حدودی امیدوار به کاهش تنش‌ها بود.» اما این کارشناس هم مثل ولادیمیر ساژین تحلیل‌گر مسائل ایران در روسیه بر این باور هست که عادی شدن روابط میان جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران نیاز به زمان دارد.