حوزه‌ انرژی خزر به جای خلیج فارس؟

نخستین محموله نفت خام میدان نفتی "تنگیز" قزاقستان در ۲۲ مهر برای صدور از طریق خط لوله باکو - تفلیس- جیهان، به باکو رسید. قزاقستان در چند سال گذشته تنها کشور دنیاست که بیشترین منابع نفت در آن کشف شده است. در هفته گذشته نیز یکی از بزرگترین میدان های گازی دنیا در ترکمنستان کشف شد. شرکت انگلیسی "گافنی" ميزان ذخاير گاز در ميدان کشف شده در جنوب تركمنستان را تا ‪ ۱۴تريليون مترمكعب برآورد می کند. با توجه به ظرفیت کنونی انرژی کشورهای آسیای مرکزی و دریای خزر کشورهای غربی امیدوارند به این منابع دسترسی مستقیم داشته باشند.

الکساندر رار Alexander Rahr)، کارشناس شورای روابط خارجی آلمان در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله به امیدواری غرب به جایگزینی انرژی دریای خزر بجای انرژی خلیج فارس اشاره می‌کند.

ایران کوتاهترین راه برای انتقال انرژی

ایران با برخورداری از مرزهای طولانی زمینی و دریایی و دستیابی به بازارهای جهان از طریق خلیج فارس باصرفه ترین مسیرانتقال انرژی آسیای مرکزی و دریای خزر به حساب می آید. الکساندر رار، کارشناس شورای روابط خارجی آلمان در مصاحبه با بخش فارسی دویچه وله در این باره می‌گوید: "ساده ترین راه برای دسترسی به انرژی منطقه گزینه ایران است. در این خصوص مذاکراتی نیز انجام گرفته و ایران بخشی از انرژی این منطقه را به بازار جهانی می‌رساند. ولی لازمه اجزای پروژه های انتقال انرژی ثبات در کشور و هم سوئی سیاست های ایران با کشورهای حاشیه دریای خزر است."

به نظر الکساندر رار، بی ثباتی در حوزه خلیج فارس در چند سال آینده ادامه خواهد یافت و این مسئله موجب شده است که غرب انرژی دریای خزر را جایگزین مناسبی برای انرژی منطقه خلیج فارس بداند.

تمایل ایران برای انتقال انرژی خزر

در آخرین نشست مقامات کشورهای حوزه دریای خزر در آستاراخان، جمهوری اسلامی ایران اعلام آمادگی کرد که گاز و نفت آسیای میانه و دریای خزر را به بازارهای جهانی انتقال دهد. حسین نقره کار شیرازی معاون وزیر نفت ایران می گوید خط لوله گاز "سرخس- جاسک" بهترین گزینه برای انتقال گاز از مناطق مرزی شمالی ایران در محدوده دریای خزر است. به گفته وی احداث خط لوله گاز یکی از موضوعات مذاکرات ایران با همسایگان شمالی است

.

ترکمنستان نیز پیشنهاد می کند که گاز میدان "دولت آباد" این کشور از طریق سرخس به جاسک منتقل شود . گفته می شود برای ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان این کوتاه ترین مسیر به بازارهای آینده است.

مخالفت غرب با صدور انرژی از طریق ایران

ولی بنا به گفته کارشناسان تابحال شرکت های عمده نفت و گاز دنیا به صدور انرژی منطقه از طریق ایران تمایل نشان نداده‌اند. تداوم سیاست غرب ستیزانه و انزوای سیاسی و اقتصادی جمهوری اسلامی سبب شده است که ایران از فرصت های استراتژیک ترانزیت انرژی منطقه نتواند استفاده کند و تابحال نقش اساسی در صدور انرژی منطقه ایفا نکرده است. این نقش مهم اقتصادی را در حال حاضر ترکیه به عهده گرفته و بندر جیهان این کشور به مرکزانتقال انرژی حوزه دریای خزر تبدیل شده است.

شکست انحصار روسیه در فروش انرژی خزر

صدور نفت قزاقستان از طریق خط لوله باکو- جیهان بنابه نظر کارشناسان محلی انحصار نفت و گاز خزر را از دست روسیه نیز خارج می سازد.

بر اساس توافق‌های صورت گرفته، برای انتقال هر بشكه نفت از خط لوله باكو – جیهان قزاقستان ۴ دلار پرداخت خواهد کرد. قیمت ترانزیت نفت بسیار پائین است و برخی از کارشناسان ادعا کرده‌اند که تصميمات سياسي سبب پائین بودن نرخ ترانزیت شده است. غرب با جلب رضایت قزاقستان به صدور نفت از طریق خط باکو- جیهان توانست انحصار روسیه را در حوزه انرژی خزر بشکند.

پیش بینی میشود که اقدام قزاقستان دیگر کشورهای آسیای میانه را مصمم خواهد کرد به پروژه های غرب برای صدور انرژی منطقه بپیوندند.

برخی از کارشناسان از جمله ولادمیر سوکور، کارشناس "موسسه تحقیقی بنیاد جیمز تاون در واشنگتن" می گویند، میدان های نفت و گاز آسیای میانه و خزر نسبت به منابع روسیه در سیبری برای غرب نزدیکتر و از این نظر مقرون به صرفه‌ است. این کارشناس تاکید می کند، صدور مستقیم انرژی نفت و گاز خزر برای رهایی از زیر سلطه روسیه به کشورهای صاحب انرژی منطقه و همچنین برای رهائی غرب از وابستگی به گاز روسیه کمک خواهد کرد .