«سناریوهای ممکن پس از توافق هسته‌ای»
۱۳۹۴ خرداد ۲۸, پنجشنبه
در حالی که مذاکرات اتمی میان هیئت ایرانی و مسئولان گروه ۱+۵ در وین آغاز شده و اندک مدتی نیز به پایان مهلت مقرر (۱۰ تیرماه) برای دست‌یابی به توافق اتمی مانده است، کارشناسان مسائل بین‌المللی از هم‌اکنون به پیشواز پیامدهای ممکن پس از این توافق رفته‌اند.
فولکر پرتز، سرپرست موسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت در روزنامه "زوددویچه" تحلیلی ارائه کرده که در آن دو سناریوی محتمل مطرح شده است.
پرتز از این موضع حرکت می‌کند که توافق جامع میان ایران و جامعه بین‌المللی به هر حال صورت می‌گیرد و تاخیر چند روزه یا چند هفته‌ای بر نتایج آن تاثیر چندانی ندارد.
صرف نظر از جزییات توافق‌نامه نهایی، می‌توان گفت که بر طبق این توافق‌نامه ایران اجازه خواهد یافت که به فعالیت‌های صلح‌آمیز اتمی خود ادامه دهد و تنها در مواردی محدودیت‌های ضروری را بپذیرد. ایران با شفاف‌سازی برنامه هسته‌ای خود، نگرانی‌های جامعه بین‌الملی را تخفیف خواهد داد. در مقابل آمریکا و کشورهای اروپایی تحریم‌های موجود علیه ایران را تعلیق یا لغو خواهند کرد.
بیشتر بخوانید: رفسنجانی: تحریم استخوان اکثریت جامعه را پکانده است
به گفته پرتز دست‌یابی به چنین توافقی خطر گسترش تسلیحات اتمی در خاورمیانه را آشکارا کاهش خواهد داد. مناسبات ایران و کشورهای غربی می‌تواند بهبود یابد. به‌رغم مخالفت‌های اسرائیل و عربستان سعودی چنین توافقی می‌تواند یک "موفقیت دیپلماتیک" محسوب شود.
در این تحلیل نویسنده شرایط موجود را با یک کوه‌پیمایی مقایسه می‌کند که پس از پشت سر نهادن یک قله باید همواره در انتظار قله‌های دیگر بود. به همین دلیل در باره پیامدهای ممکن باید از هم‌اکنون اندیشید.
به گفته پرتز گرچه توافق‌نامه اتمی سبب آن نخواهد شد که نظام حکومتی ایران دگرگون شود، اما تغییر در مناسبات ایران با جامعه بین‌المللی می‌تواند پیامدهایی برای سیاست داخلی ایران نیز داشته باشد. پیامدهای درونی این توافق برای ایران، به‌نوبه خود بر کشورهای همسایه نیز تاثیر خواهد گذاشت.
سناریو نخست: ادامه اصلاحات و همکاری بین‌المللی
پرتز در تشریح سناریوی اول تاکید می‌کند که کشورهای غربی و بطورکلی هیئت مذاکره‌کننده ایرانی در کلیت خود در پی تحقق چنین وضعیتی هستند.
وی مختصات این وضعیت یا سناریو را چنین تحلیل می‌کند: توافق‌نامه سبب تقویت نیروهایی در ایران می‌شود که خواهان مناسبات عادی در منطقه و جهان هستند. لحن ایران شاید در مقابل کشورهای آمریکا، اسرائیل و عربستان سعودی تغییر کند.
با این تغییر لحن، عربستان و کشورهای عربی نیز اراده‌ی ایران برای استفاده صلح‌آمیز از برنامه هسته‌ای را محک خواهند زد و با اطمینان از آن، راه برای حل مشکلات منطقه‌ای بطور مثال جنگ در سوریه و یمن هموار خواهد شد.
تفاهم میان ایران و عربستان می‌تواند نخست به آتش‌بس و سپس پایان درگیری‌ها در این کشورها بیانجامد و امکان مبارزه موثر علیه گروه "دولت اسلامی" را سامان دهد.
دولت روحانی نیز پس از توافق می‌تواند به سرمایه‌گذاری‌های خارجی و بهبود شرایط اقتصادی امیدوار باشد و از این طریق بیکاری را در ایران کاهش دهد. بازگشایی مناسبات اقتصادی با اروپا و شاید در گام بعدی با آمریکا سبب تقویت "قشرهای میانی و خواهان اصلاحات" در ایران خواهد شد.
از سوی دیگر موفقیت روحانی در مواجهه با مشکلات اقتصادی و سیاسی می‌تواند زمینه موفقیت او را در انتخابات بعدی ریاست‌جمهوری در ایران رقم زند. این بدین معناست که ایران در کلیت خود در جهت تنش‌زدایی و اصلاحات گام خواهد برداشت.
سناریوی دوم: قدرت‌نمایی در خارج، سرکوب در داخل
سرپرست موسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت در مقاله خود تصریح می‌کند که سناریو دومی نیز پس از دست‌یابی به توافق نهایی ممکن است. در این سناریو تنش‌های منطقه‌ای میان ایران و کشورهای همسایه تشدید می‌شوند و ایران هر چه بیشتر از گشایش فضای سیاسی کشور جلوگیری می‌کند.
در این وضعیت روشن خواهد شد که دلایل و هدف‌های حسن روحانی، رئیس جمهور ایران و علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی با یکدیگر هم‌خوانی ندارند.
در حالی‌که روحانی به دنبال تحکیم همکاری‌های ایران با جامعه بین‌المللی است، روشن می‌شود که خامنه‌ای تنها برای رهایی از تحریم‌ها به توافق تن داده، تا از این طریق جایگاه ایران به عنوان قدرت منطقه‌ای را بیش از پیش تقویت کند.
تندروهای ایرانی همسایگان را نگران خواهند کرد و توافق اتمی را نشانه پذیرش قدرت منطقه‌ای ایران حتی از سوی آمریکا جلوه خواهند داد. تردید و نگرانی عربستان و کشورهای عربی درباره نتایج توافق اتمی تایید خواهد شد و ریاض بیش از پیش خواهد کوشید که ائتلافی از کشورها و گروه‌های سنی علیه ایران بوجود آورد. این ائتلاف وظیفه مقابله با "بازیچه‌های ایران" در منطقه را بر عهده خواهد داشت.
بیشتر بخوانید: نتیجه یک نظرسنجی: مردم عربستان ایران را دشمن درجه یک خود می‌دانند
انتقاد به روحانی از سوی گروه‌های تندرو در ایران افزایش خواهد یافت. محافظه‌کاران و رهبر جمهوری اسلامی روحانی را متهم خواهند کرد که در ازای امتیازهایی که در مذاکرات داده، دستاوردی در زمینه‌ی اقتصادی نداشته است.
بدین ترتیب نیروهای سیاسی طرفدار روحانی به ترتیب در انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری شکست خواهند خورد. به گفته پرتز این پدیده را می‌توان در عربستان، مصر و برخی کشورهای عربی نیز مشاهده کرد: سیاست تقویت نیروی نظامی در برابر خارجی و ایجاد ثبات اقتدارگرایانه در داخل.
به گفته پرتز هیچ یک از این دو سناریو فوق در شکل ناب خود نمی‌توانند متحقق شوند. اما سناریو دوم روشن می‌کند که خواست یک توسعه سیاسی مطلوب یعنی دست‌یابی به یک توافق نهایی در مذاکرات اتمی، می‌تواند وضعیت کاملاً نامطلوبی را در پی داشته باشد.
به نظر پرتز کشورهای اروپایی می‌توانند با توسعه مناسبات اقتصادی و فرهنگی با ایران بر توسعه داخلی این کشور تاثیری مثبت بگذارند. کشورهای اروپایی باید بکوشند که با میانجی‌گری میان ایران و کشورهای عربی، تنش‌های منطقه‌ای را کاهش دهند.
در صورت تشدید اختلافات میان ایران و عربستان، پیامدهای غیرمنتظره می‌توانند بر وضعیت داخلی و خارجی این کشور تاثیر منفی بگذارند. افزایش درگیری‌های مذهبی به معنای آن خواهد بود که شرایط سوریه، یمن و عراق تغییری نخواهد کرد و مبارزه موثر علیه گروه "دولت اسلامی" پیش نخواهد رفت.