معافیت بندر چابهار از تحریم‌ها، مرهمی بر دردهای افغانستان
۱۳۹۷ آبان ۱۷, پنجشنبه
مسئولان دولت ترامپ روز سه‌شنبه ۱۵ آبان (ششم نوامبر) خبر از معافیت بندر چابهار از دور جدید تحریم‌های این کشور علیه ایران دادند.
این بندر هند را به افغانستان و دیگر کشورهای آسیای میانه متصل می‌کند و عملا می‌تواند پاکستان را از معادلات مربوط به حمل و نقل کالاهای هند به افغانستان و دیگر کشورهای آسیای میانه حذف کند.
یکی از سخنگویان دولت ترامپ اخیرا درباره استراتژی دولت آمریکا در قبال جنوب آسیا گفته است که این استراتژی از دو رکن اساسی تشکیل شده است: حمایت از تحولات و رشد اقتصادی افغانستان و همچنین ایجاد زمینه‌ای برای گسترش مناسبات تنگاتنگ بین آمریکا و هند.
پروژه چابهار
در سال ۲۰۱۶ مسئولان سه کشور افغانستان، ایران و هند با امضای چندین موافقت‌نامه زمینه‌های سرمایه‌گذاری هند در پروژه بندر چابهار را فراهم آوردند.
این بندر همراه با خط آهن می‌بایست زمینه‌های انتقال و حمل کالاهای ساخت هند را به افغانستان و همچنین به دیگر کشورهای آسیای میانه فراهم آورد.
اهمیت این پروژه برای هند در این نکته بود که این مسیر حمل و نقل از خاک و اراضی پاکستان عبور نمی‌کرد. پاکستان بارها در سایه تنش‌های خود با دولت‌های افغانستان و هند، اقدام به بستن مرزهای خود بر روی انتقال کالاهای هند نموده بود. پروژه بندر چابهار عملا می‌تواند راه‌حلی برای این مشکل باشد.
بر اساس اظهارات سخنگوی دولت افغانستان، اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان، در تماس‌های خود با مسئولان دولت ترامپ از آن‌ها خواسته بود که بندر چابهار را از مجازات‌های پیش‌بینی شده در دور دوم تحریم‌ها معاف کند. به این ترتیب، معافیت این بندر عملا ثمره تلاش دولت افغانستان بوده است.
هارون چخانسوری، سخنگوی دولت افغانستان، در این باره به خبرنگار دویچه وله گفته است:
«از زمان شروع بحث پیرامون تحریم‌های جدید علیه ایران، رئيس جمهور افغانستان شخصا بر روی موضوع بندر چاربهار متمرکز شد و با جدیت تمام موضوع معافیت این بندر را از مسیر دیپلماتیک با مسئولان دولت آمریکا در میان گذاشت.»
آخرین دور گفت‌وگوهای مسئولان دو کشور بر سر بندر چابهار، روز یکشنبه ۱۳ آبان (چهارم نوامبر) در کابل برگزار شد. در این مذاکرات اشرف غنی و آلیس ولز، سرپرست مسائل جنوب آسیا و آسیای میانه وزارت امور خارجه آمریکا، حضور داشتند.
یک اقدام نمادین
کارشناسان بر این باورند که تحریم این بندر چندان تاثیری بر بازرگانی افغانستان با کشورهای هند و ایران ندارد. این کارشناسان معتقدند که بخش اعظم مبادلات تجاری و مالی افغانستان با هند و ایران از راه‌های غیررسمی و با بهره گرفتن از سیستم‌های سنتی نظیر ارسال پول از طریق حواله صورت می‌گیرد.
این کارشناسان گفته‌اند که داد و ستد بازرگانی بر اساس حواله، نیاز به مداخله بانکی ندارد. به این ترتیب، پول از طریق صرافی‌ها جابه‌جا می‌شود و کنترل و رصد کردن چنین امری از سوی موسسات مالی آمریکا ناممکن است.
آذرخش حافظی، سرپرست کمیته مناسبات بین‌الملل در اتاق صنایع و بازرگانی افغانستان، به خبرنگار دویچه وله در این باره چنین گفته است:
«تجارت و بازرگانی بین افغانستان و ایران حتی در دوره پیشین تحریم‌ها نیز آسیب ندیده بود. حتی تجارت افغانستان با ایران از ۲۴ میلیون دلار در سال ۲۰۰۱ به بیش از دو میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ رسیده است.»
او می‌گوید: «تجارت بین افغانستان و ایران در دوران تحریم‌ها افزایش چشمگیری یافته است.»
هند و حمل کالا از مسیر چابهار
هزینه هند برای صادرات کالاهای خود از طریق بندر چابهار به افغانستان و آسیای میانه در قیاس با مسیر پاکستان، بیشتر است. قیس محمدی، استاد دانشگاه کابل، به خبرنگار دویچه وله گفته است که با توجه به حجم مبادلات بازرگانی افغانستان با ایران در دوره تحریم‌ها، معافیت بندر چابهار از مجازات‌های پیش بینی شده در دور دوم تحریم‌ها بیشتر جنبه سیاسی و نمادین دارد.
«افغانستان و متحدانش از این طریق به پاکستان پیام می‌دهند و این پیام این است که اگر پاکستان امکان تجارت بین افغانستان و هند را تسهیل نکند، این دو کشور از مسیرهای جایگزین بهره خواهند گرفت، حتی اگر هزینه بیشتری به‌همراه داشته باشد.»
پاکستان در حال حاضر مانع از انتقال و حمل کالاهای هند به افغانستان می‌شود. دو کشور هند و پاکستان یکدیگر را متهم به حمله به مناطق مرزی خود می‌کنند.
افزون بر آن، پروژه بندر چابهار عملا نشانه آن است که آمریکا خواستار گسترش نفوذ هند در افغانستان است. و این سیاستی است که باعث ناخرسندی و انتقاد دولت پاکستان شده است.
دونالد ترامپ در اوت سال ۲۰۱۷ در سخنرانی خود پیرامون استراتژی آمریکا در قبال جنوب آسیا گفته بود: «ما از نقش مهم هند در ایجاد ثبات در افغانستان قدردانی می‌کنیم. اما هند میلیاردها دلار تجارت با کشور آمریکا دارد. از این رو، ما از هند می‌خواهیم تا در مورد افغانستان به ما کمک بیشتری بکند. به‌خصوص در عرصه تحول و توسعه اقتصادی در افغانستان.»
از زمان اعلام این استراتژی، دولت ترامپ بر فشارهای خود بر دولت پاکستان افزوده است. دولت ترامپ کمک‌های مالی نظامی خود را به پاکستان قطع کرده و از سوی دیگر، دست هند را در افزایش نفوذ خود در افغانستان باز گذاشته است.
فشار تحریم‌ها بر پناهجویان افغان
در حالیکه تحریم‌ها تاثیر تعیین‌کننده‌ای بر تجارت بین ایران و افغانستان ندارند، اما می‌توانند بر زندگی یک و نیم میلیون شهروند افغان که در ایران به سر می‌برند، تاثیرات منفی و سنگین بر جای نهند. اکثر این افغان‌ها سال‌ها در خاک ایران زندگی و کار کرده‌اند و پول خود را به ریال دریافت کرده‌اند. اکنون در اثر تحریم‌ها ارزش پول ایران به‌شدت کاهش یافته و همین امر می‌تواند مشکلات زیادی برای آن‌ها به‌همراه داشته باشد.
آذرخش حافظی گفته است: «این افراد سال‌ها پول خود را جمع کرده‌اند، تا زمانی که به افغانستان برمی‌گردند در آن‌جا برای خود خانه‌ای بخرند و زندگی جدیدی برای خود ایجاد کنند. اما سپرده‌های آنان، یک‌شبه ارزش خود را از دست داده است.»
در عین حال، جاری شدن سیل دلار از افغانستان به سوی ایران باعث شده است که اقتصاد افغانستان نیز آسیب ببیند. بسیاری از شهروندان افغانستان این روزها اقدام به خرید دلار نموده‌اند. علت خرید زیاد دلار در افغانستان این است که این شهروندان بر این باورند که بهای دلار در اثر تحریم‌ها به‌زودی در ایران افزایش خواهد یافت و آن‌ها می‌توانند با عرضه و فروش دلار خود، درآمد خوبی کسب کنند.
به باور کارشناسان، کاهش ارزش واحد پول افغانستان ظرف ماه‌های اخیر معلول قاچاق دلار از افغانستان به ایران بوده است.