تبدیل چابهار از یک بندر کوچک ماهیگیری به بندری استراتژیک

یکشنبه (۱۲ آذر/ ۳ دسامبر) هنگامی که حسن روحانی برای افتتاح فاز اول بندر شهید بهشتی چابهار به استان سیستان و بلوچستان سفر کرد، این موضوع به خبر اول برخی رسانه​‌های هند و پاکستان تبدیل شد. در مراسم افتتاحیه ۶۰ دیپلمات و مقامات کشورهای منطقه از ۱۹ کشور شرکت کردند.

وزارت خارجه هند، روز بعد با صدور بیانیه​‌ای افتتاح فاز اول بندر چابهار را "یک فرصت طلایی برای تجارت هند، ایران و افغانستان با کشورهای آسیای مرکزی" توصیف کرد. هند برای تجهیز این بندر ۸۵ میلیون دلار سرمایه​گذاری کرده و قرار است کنترل دو لنگرگاه در فاز اول بندر چابهار را به عهده بگیرد.

در حال حاضر هند از راه تجاری موجود در این بندر برای حمل و انتقال بیش از یک میلیون تن گندم به افغانستان استفاده می‌کند. نخستین محموله ۱۵ هزار تنی گندم هند اخیرا از بندر کاندلا و از طریق بندر چابهار به زرنج در افغانستان ارسال شد.

با افتتاح فاز یک بندر چابهار ظرفیت تخلیه و بارگیری فعلی از دو و نیم میلیون تن به هشت ونیم میلیون تن در سال ارتقاء یافت.

چابهار، بندر کوچک ماهیگیری

عبدالستار دوشوکی از "مرکز مطالعات بلوچ" در لندن که درباره موقعیت بندر چابهار تحقیق کرده به دویچه وله می‌گوید​، چابهار و گوادر "دو بندر خواهر​خوانده کوچک ماهیگیری" تقریبا فراموش شده در کرانه دریای عمان بودند که همواره مشترکات اجتماعی، قومی و حتی خویشاوندی بین ساکنین آن وجود داشته و اکنون وارد معادلات پیچیده ژئوپولتیک و ژئواستراتژیک قدرت‌های اتمی منطقه از جمله چین، هندوستان و پاکستان می‌شوند.

به گفته آقای دوشوکی ایران زمانی متوجه بندر چابهار شد که در دوران جنگ هشت ساله ایران و عراق کشتی​‌های باربری و نفتکش​‌های ایران در خلیج فارس از حملات نیروی هوایی عراق در امان نبودند. او معتقد است که چابهار بعنوان یک بندر اقیانوسی خارج از محدوده خلیج فارس در چارچوب جنگ ایران و عراق اهمیت استراتژیک پیدا کرد.

اگرچه اکنون عراق و ایران دوست و متحد هم هستند، اما تنش ایران با همسایگان جنوبی‌اش از جمله عربستان، امارات و بحرین بالا گرفته و ایران به ویژه به بندر دوبی نیاز شدیدی پیدا کرده است.

چابهار و قطع وابستگی به دوبی

خبرگزاری ایرنا از قول مجتبی بهاروند، رئیس کمیسیون حمل و نقل اتاق بازرگانی ایران می‌نویسد، دوبی از صادرات مجدد ایران ۱۲ میلیارد دلار درآمد دارد و با راه افتادن بندر چابهار وابستگی ایران به دوبی و بنادر کشورهای عربی قطع می‌شود.

بهاروند چابهار را  تنها بندر اقیانوسی ایران خوانده که بیشترین عمق دریا را دارد. او عنوان می‌کند که به خاطر عمق دریانوردی و از نظر پهلوگیری کشتی، چابهار موقعیتی بهتر از دوبی دارد.

دلایل اهمیت راهبردی بندر چابهار

وابستگی افغانستان به بنادر کراچی و گوادر در پاکستان و هم‌سویی استراتژیک هندوستان و افغانستان باعث شد که آنها برای قطع وابستگی به پاکستان بسوی چابهار روی بیاورند و دست دوستی بسوی ایران دراز کنند. این نیز اهمیت استراتژیک چابهار را بعنوان یک بندر ترانزیتی منطقه‌​ای دوچندان کرد.

به قول کارشناسان از جمله عبدالستار دوشوکی، سیاست‌های عملگرایانه ایران هم به ارتقای چابهار به یک بندر راهبردی  و استراتژیک کمک کرده است.

رقابت چین و پاکستان با هند و ایران

در صد کیلومتری چابهار بندر گوادر پاکستان قرار داد که چین به آن چشم دوخته است. برخی از کارشناسان گفته​‌اند، توسعه و تجهیز بندر گوادر پاکستان از سوی چین ممكن است، بندر و منطقه آزاد چابهار را در معرض رقابتی سخت در زمینه ترانزیت كالا به كشورهای آسیای مركزی و افغانستان و همچنین مركزیت تجاری و اقتصادی در دریای عمان قرار دهد.

بیشتر بخوانید: نزدیکی پاکستان به ایران، تاکتیکی یا راهبردی؟

عبدالستار دوشوکی در این رابطه می گوید، در منطقه هیچ چیز پایداری وجود ندارد بلکه همه متغیرها می​توانند تغییر کنند: «چین با سرمایه‌گذاری کلان در بندر گواتر پاکستان می‌خواهد حاکمیت دریایی و فعالیت‌های تجاری در منطقه را به دست آورد و هندوستان نیز همانند چین با سرمایه‌گذاری کلان روی بندر چابهار ایران همین هدف را دنبال می‌کند.

بندرهای گوادر پاکستان و چابهار ایران در منطقه از اهمیت ژئواستراتژیک و ژئوپلیتیک برخوردار بوده و می‌توانند سرنوشت منطقه را تغییر دهند .»

دوشوکی در این راستا خاطرنشان می​‌کند: «نفوذ به اقیانوس هند در صدر اهداف نظامی کشور چین قرار دارد. چین با استفاده از بندر گوادر که آن را به عنوان جایگزین تنگه مالاکا تلقی می‌کند، به دنبال ایجاد توازن میان خود و حاکمیت آمریکا و هندوستان در دریای عمان است. به همین دلیل در کنار بندر تجاری گوادر، نیروی دریایی چین نیز در آنجا حضور دارد.»

در رقابت  چابهار با گوادر سرعت اجرایی شدن پروژه بندر چابهار و افزایش  ظرفیت بندر از هشت و نیم میلیون تن فعلی به هشتاد میلیون تن ظرفیت در سال بسیار مهم است. اما برخی هم معتقدند که در نهایت  کریدور اقتصادی چین و پاکستان از طریق گوادر و پروژه  بند چابهار می​توانند از نظر استرتژیکی مکمل و متمم یکدیگر باشند، اگرچه تا آن روز راه بسیار دوری باقی مانده است، چون در حال حاضر هر دو این پروژه‌​ها که اقتصادی هستند با سیاست​‌های منطقه‌​ای و منافع استراتژیکی رقبای دیرینه گره خورده​اند، و از بسیاری جهات رقیب یکدیگر محسوب می‌​شوند.

زمینه برچیده شدن ناامنی ها در سیستان و بلوچستان

تبدیل چابهار به یک بندر راهبردی می​تواند در سیستان و بلوچستان اشتغال‌زایی پدید آورد و موقعیت اقتصادی و امنیتی فقیرترین استان کشور را هم تغییر دهد.

علیم‌یارمحمدی، نماینده زاهدان در مجلس به روزنامه ایران (۱۳ آذر) می​‌گوید ناامنی‌های سیستان و بلوچستان ریشه بسیار عمیقی در مسائل اقتصادی دارند و اگر منطقه به لحاظ اقتصادی توسعه پیدا کند زمینه بسیاری از این ناامنی‌ها هم برچیده می‌شود.

این نماینده مجلس تاکید می​‌کند که ایران برای تامین هزینه امنیت استان سیستان و بلوچستان هزینه زیادی را صرف می‌کند. به گفته این نماینده مجلس، در استان سیستان و بلوچستان تنها بخشی از هزینه تأمین امنیت رقمی معادل هزار میلیارد تومان است که تمام هزینه‌ها هم نیست. اشتغال‌زایی به گفته یارمحمدی می‌تواند جلوی خشونت‌ها و ناامنی‌ها را در پهناورترین و ناامن‌ترین استان کشور بگیرد.