بندبازی سیاسی پاکستان در سایه تنش بین ایران و عربستان
۱۳۹۶ آبان ۱۷, چهارشنبه
رادیوی دولتی پاکستان روز ۸ نوامبر (۱۷ آبان) در گزارش خود پیرامون سفر ژنرال قمر جاوید باجوا، رئیس ستاد ارتش پاکستان و دیدار او با مقامات بلندپایه جمهوری اسلامی و از جمله با آیت‌الله خامنه‌ای چنین نوشته است: «پاکستان و ایران بر سر کنترل مشترک مرزها و تبادل اطلاعات امنیتی توافق کردند.»
اما نکته حساس و مهم در گزارش رادیوی دولتی پاکستان به توافق امنیتی میان دو کشور مربوط می‌شود. مقامات ارتشی ارشد دو کشور ایران و پاکستان توافق کرده‌اند که خاک کشورهای خود را برای انجام عملیات نظامی خصمانه در اختیار کشور سوم قرار ندهند.
به این ترتیب، هیچ کشوری نمی‌تواند با استفاده از خاک پاکستان به ایران حمله کند و همچنین ایران نیز متعهد شده است که خاک کشور را برای عملیات خصمانه علیه پاکستان در اختیار کشور ثالثی قرار ندهد.
اهمیت سفر باجوا به تهران
سعدالله زارعی، رئیس "موسسه اندیشه‌سازان نور" و از چهره‌های موثر در سیاست‌های خارجی جمهوری اسلامی است. سایت پاکستانی "اکسپرس تریبون" به نقل از زارعی می‌نویسد: «ایران خواهان گسترش و تقویت همکاری و مناسبات با پاکستان است.»
بیشتر بخوانید: نزدیکی پاکستان به ایران، تاکتیکی یا راهبردی؟
سعدالله زارعی در سخنرانی خود پیرامون "همکاری‌های ایران و پاکستان برای ایجاد صلح و ثبات در منطقه" که در موسسه "اسلام‌آباد پولیسی" (IPI) ایراد کرده از جمله چنین گفته است: «به باور ایران، تامین امنیت در پاکستان می‌تواند باعث تامین امنیت در ایران شود.»
توافق دفاعی و همچنین گسترش همکاری‌های ناظر بر کنترل مرزهای مشترک دو کشور ایران و پاکستان در شرایطی حاصل می‌شود که بر گستره تنش حاکم بر مناسبات بین ایران و عربستان سعودی افزوده شده است. در عین حال، توافق پاکستان با ایران در زمینه کنترل مرزهای مشترک در تداوم سیاستی است که فرمانده ستاد ارتش پاکستان دنبال می‌کند.
ژنرال قمر جاوید باجوا برای کنترل مرزهای پاکستان و ایجاد امنیت در این کشور، پیش از سفر به ایران به عربستان سعودی و همچنین به افغانستان نیز سفر کرده بود. پاکستان نگران آن است که نیروهای وابسته به "دولت اسلامی" (داعش) پس از شکست نظامی در عراق و سوریه، به افغانستان پناه ببرند و عملیات نظامی خود را از خاک آن کشور هدایت کنند.
آصف غفور، یکی از فرماندهان ارشد نظامی پاکستان که به همراه باجوا به تهران آمده است در یک کنفرانس مطبوعاتی به رشد نفوذ داعش در افغانستان اشاره کرده و آن را تهدیدی برای کل منطقه دانسته است.
جایگاه پاکستان در خاورمیانه
سایت خبری و تحلیلی "دیپلمات" در گزارشی به قلم خبرنگار پاکستانی هما یوسف به جایگاه پاکستان در خاورمیانه جدید پرداخته است. این مقاله که روز ۴ اکتبر سال جاری منتشر شده بود، بار دیگر به علت تحولات اخیر در منطقه و بالا گرفتن تنش در مناسبات ایران و عربستان سعودی بازنشر شده است.
به باور خانم یوسف، نوعی تنیدگی در مسائل اقتصادی و امنیتی پاکستان دیده می‌شود. پاکستان بین دو قدرت منطقه، یعنی عربستان و ایران گرفتار شده است. به باور یوسف تنش بین این دو کشور و همچنین بروز شکاف در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در کوتاه‌مدت می‌تواند بر ثبات و امنیت منطقه تاثیراتی تعیین‌کننده داشته باشد.
از سوی دیگر، جامعه پاکستان، جامعه‌ای دوپاره است. گرچه اکثریت مردم پاکستان سنی هستند، اما ۲۰ درصد جمعیت این کشور را شیعیان تشکیل می‌دهند و پاکستان از نظر جمعیت شیعه پس از ایران در مقام دوم در جهان قرار دارد.
رویارویی مذهبی در این کشور، به ویژه از اوایل قرن کنونی افزایشی فوق‌‌العاده داشته است. هزاران نفر در جریان درگیری‌های قومی و مذهبی از سال ۲۰۰۳ به این سو جان خود را از دست داده‌اند. خانم یوسف تعداد قربانیان درگیری‌های فرقه‌ای در پاکستان را ظرف ۱۴ سال گذشته بیش از ۲۱ هزار نفر اعلام کرده است.
این تحلیلگر پاکستانی معتقد است که عربستان و ایران در درگیری‌های فرقه‌ای این کشور دست دارند. به‌ویژه ایران پس از کسب توافق هسته‌ای بر دامنه نفوذ خود در منطقه افزوده است. شعله‌های جنگ نیابتی بین ایران و عربستان در حال حاضر در کشورهای سوریه، عراق، لبنان و یمن زبانه می‌کشد. از این رو پاکستان نیز نگران است که خاک این کشور به عرصه دیگری از رویارویی دو قدرت بدل شود.
سیاست منطقه‌ای پاکستان
عوامل بسیاری باعث نزدیکی دو کشور پاکستان و عربستان می‌شوند. از باورهای دینی گرفته تا مناسبات عمیق اقتصادی و نظامی. در عین حال پاکستان نگران عواقب برآمده از سیاست نزدیکی بی قید و شرط به عربستان است. از همین روست که پارلمان پاکستان در سال ۲۰۱۵ به پیشنهاد همکاری نظامی و سیاسی با عربستان در زمینه مقابله با شورشیان حوثی در یمن رای منفی داد.
بیشتر بخوانید: آیا خطر رویارویی نظامی ایران و عربستان جدی است؟
علت عدم همراهی پاکستان با عربستان در مبارزه با شورشیان حوثی کاملا روشن است. پاکستان از آن واهمه دارد که همراهی با عربستان، پای پاکستان را نیز به درگیری‌ها و بحران‌های حاکم بر خاورمیانه بکشد.
در عین حال پاکستان همواره به ایران اطمینان داده است که همراهی با ائتلاف نظامی و اسلامی به رهبری عربستان که در دسامبر ۲۰۱۵ شکل گرفت و ۴۱ کشور مسلمان را در بر می‌گیرد، اقدامی علیه امنیت ایران نیست.
همکاری‌های نظامی با عربستان
در ژانویه سال جاری فصل جدیدی در همکاری نظامی پاکستان با عربستان آغاز شد. فرماندهی ائتلاف نظامی اسلامی (Islamic Military Alliance) به راحیل شریف، فرمانده پیشین ستاد ارتش پاکستان واگذار شد.
سایت "دیپلمات" می‌نویسد که در اثر واگذاری فرماندهی ائتلاف به راحیل شریف، پاکستان ۷۰۰۰ نفر دیگر از نیروهای نظامی خود را در اختیار این ائتلاف گذاشته است. بنا بر اظهارات هما یوسف، این تعداد را باید به هزاران نیروی نظامی دیگری افزود که هم اکنون در خاک عربستان در حال آموزش نظامی هستند.
پاکستان در فعالیت‌های امنیتی نیز با عربستان همکاری دارد. حتی شماری از نیروهای ارشد نظامی و امنیتی پاکستان در عربستان به سر می‌برند و با سازمان‌های امنیتی عربستان همکاری می‌کنند. همکاری امنیتی پاکستان و عربستان از نگاه مقامات جمهوری اسلامی ایران نیز پنهان نمانده است.
در اواخر دیماه سال ۹۴ خبرگزاری ایرانی مهر به نقل از وزیر دفاع پاکستان از فعالیت ۱۱۲۵ افسر نظامی پاکستان در عربستان خبر داده بود. در آن گزارش به ۳ توافقنامه نظامی بین پاکستان و عربستان نیز اشاره شده بود.
در جریان سفر فرمانده ستاد ارتش پاکستان به ریاض در ماه ژوئیه سال جاری، پاکستان متعهد به گسترش همکاری‌های نظامی خود با عربستان شده بود. تصمیم مربوط به برگزاری رزمایش مشترک "صمصام ۶" در جریان سفر ژنرال قمر جاوید باجوا به ریاض و گفت‌وگوهایش با مقامات عربستان اتخاذ شد.
رزمایش یادشده در اواخر اکتبر سال جاری (۲۰۱۷) در خاک پاکستان اجرا شد ولی در رسانه‌های ایران بازتاب زیادی نداشت.
دشواری‌های همکاری با ایران
پاکستان همه تلاش خود را برای دوری جستن از بحران خاورمیانه به کار گرفته است. سفر ژنرال باجوا به ایران و توافق بر سر همکاری‌های نظامی و دفاعی این دو کشور را نیز باید در این چارچوب تفسیر کرد. اما، صرف‌نظر از نزدیکی‌های بسیار پاکستان و عربستان، مقامات این کشور نیز نگران افزایش نفوذ ایران در منطقه هستند.
بیشتر بخوانید: روحانی به عربستان: بزرگتر از شماها نتوانستند کاری کنند
سایت "میدل‌ایست‌مونیتور" در گزارش خود به تاثیرات ناشی از تنش بین ایران و عربستان بر مناسبات دو کشور پاکستان و ایران پرداخته است.
در مقاله این سایت آمده است که دخالت‌های ایران در امور داخلی کشورهای عربی و همچنین تلاش‌های ایران برای نزدیکی به هند نیز از جمله مسائلی است که به نگرانی پاکستان از سیاست‌های ایران در منطقه دامن می‌زند.
جمهوری اسلامی ایران نیز با دقت مناسبات پاکستان با کشورهای عربی و به‌ویژه با رقیب اصلی خود در منطقه، یعنی عربستان را زیر نظر دارد. به هر روی، با افزایش تنش بین عربستان و ایران، پاکستان قادر نخواهد بود که به سیاست محتاطانه خود در منطقه ادامه دهد.