نظام انتخابات پارلمانی در آلمان چگونه است؟
۱۳۹۶ خرداد ۲۱, یکشنبه
راهنمای بازدیدکنندگان از پارلمان آلمان (بوندس‌تاگ) در پاسخ پرسش جوانی که پرسیده بود چگونه می‌شود به مجلس راه یافت و در تصمیم‌گیری‌های زندگی سیاسی شهروندان سهم فعال داشت، گفته بود: «اگر عضو هیچ حزبی نباشی، متأسفانه شانس زیادی نداری، زمانی یکی از ۶۰۰ نماینده‌ی مجلس بشوی.»
افراد مستقل برای احراز پست نمایندگی به پشتیبانی نیرومند احزاب نیازمندند.
گرچه در قانون اساسی آلمان آمده است که احزاب سیاسی در تشکیل اراده سیاسی جنبه مشارکتی دارند، ولی بسیاری از کارشناسان علوم سیاسی به این نتیجه رسیده‌اند که احزاب جنبه‌ی مشارکتی ندارند، بلکه تنها آن‌ها هستند که تعیین می‌کنند تصمیمات سیاسی به چه کسانی واگذار گردد و این امر از سیستم انتخاباتی و طرز رای‌گیری در آلمان سرچشمه می‌گیرد.
هر زن و مردی که تابعیت آلمانی داشته و سنش ۱۸ سال تمام باشد، دارای حق رای برای انتخاب نمایندگان پارلمان آلمان است.
بر پایه برآورد اداره آمار آلمان که سرپرست آن همزمان سازماندهی انتخابات را بر عهده دارد، هم اکنون ۵ / ۶۱ میلیون نفر از این شرایط برخوردار هستند. ۷ / ۳۱ میلیون نفر از این شمار زن و ۸ / ۲۹ میلیون نفر نیز مرد هستند.۳ میلیون نفر از تعداد ذکرشده نیز برای نخستین بار رای خود را به صندوق خواهند ریخت.
احزابی که قصد انتخاب شدن در پارلمان را دارند، باید پیش‌تر خود را به رئیس تنظیم انتخابات معرفی کرده باشند. گفتنی است که این رئیس حق رد صلاحیت هیچ حزبی را که وفاداری خود را به قانون اساسی، دموکراسی و اصل حکومت قانونمدار ابراز کند، ندارد.
در حال حاضر چهار حزب در پارلمان آلمان نماینده دارند. این احزاب عبارتند از حزب دمکرات‌مسیحی/سوسیال مسیحی (با ۳۰۹ کرسی)، حزب سوسیال دمکرات آلمان (۱۹۳ کرسی)، حزب سبزها (۶۳ کرسی) و حزب چپ‌ها (۶۴ کرسی).
چندین دهه قاعده‌های سودمند و معتبر
در واقع احزاب کوچک و بسیار کوچک هم می‌توانند در کنار حزب‌های بزرگ به پارلمان راه یابند، اما چون در سیستم‌های دمکراتیک قانون‌ها تنها با رای اکثریت تنظیم و تصویب می‌شوند، خرده حزب‌ها همواره مجبورند برای انتخاب شدن و قدرت گرفتن، به همدیگر بپیوندند و به حزب‌های بزرگ‌تر تبدیل شوند.
پایه‌گزاران آلمان فدرال پس از جنگ دوم جهانی برای جلوگیری از هرج و مرجی که در گذشته در پارلمان این کشور به تصمیم‌های فاجعه باری منجر شد و همچنین برای جهت دادن به سیاست‌های هر دوره چهارساله مجلس و امکان تشکیل دولت‌های استوار، تبصره‌ای در قانون انتخابات گنجاندند که تبصره‌ی ۵ درصد نامیده می‌شود.
بر این پایه، تنها احزابی می‌توانند به مجلس نماینده بفرستند که دست‌کم ۵ درصد از آرای مردم را کسب کرده باشند. افزون بر این قرار شد که سیستم انتخاباتی آلمان آمیزه‌ای باشد از گزینش اکثریت مطلق و توازن نسبی. یعنی تنها حزب‌ها نباشند که پس از انتخاب شدن، نمایندگانی از درون حزب خود به مجلس بفرستند که برای مردم ناآشنا باشند.
در آلمان ۲۹۹ حوزه‌ی انتخاباتی وجود دارد که نماینده‌ی هر حزب می‌تواند در آن‌ها مستقیما نامزد نمایندگی شود. این روش دوسویه‌ی انتخاباتی اعتبار خود را در ۶۰ سال اخیر با تغییرهای کمی به اثبات رسانده است.
یک برگه و دو رای
هر آلمانی در واقع در دو مرحله رای می‌دهد: رای نخست را به نامزد مشخص حوزه‌ی خود می‌دهد که گرچه او نیز عضو حزبی است، ولی انتخاب‌کنندگان او را شخصا دیده و به احتمال قوی می‌شناسند. از هر حوزه‌ای نامزدی که بیشترین رای را بیاورد، مستقیما به پارلمان راه می‌یابد. اما رای دوم که مهم‌تر است، به یکی از احزاب داده می‌شود.
پس از شمارش و محاسبه درصد آرایی که هر حزب آورده، مشخص می‌شود که هر حزب چند نماینده به مجلس می‌فرستد. بدین ترتیب در این بخش رای‌دهندگان به توازن و تناوب شرکت احزاب در پارلمان رای می‌دهند. پس حزبی که رای بیشتری آورده، تعداد بیشتری نماینده به مجلس می‌فرستد. مگر اینکه حزبی کمتر از ۵ درصد رای بیاورد که در آن صورت از فرستادن نماینده به مجلس محروم می‌ماند.
کوتاه سخن آنکه نیمی از نمایندگان به طور مستقیم و نیم دیگر از طریق لیست‌های احزاب به مجلس می‌روند و اکثریت آن‌ها است که صدراعظم کشور را انتخاب می‌کند.
شانس کم برای گزینش
سیستم انتخاباتی آلمان همواره مورد نقد و انتقاد قرار گرفته است. گروهی بر این باورند که این روش انتخاباتی، کاملا دمکراتیک نیست چون بیش از نیمی از نمایندگان را احزاب در مجمع‌های عمومی‌شان برمی‌گزینند که در آن‌ها حتی همه اعضای آن حزب‌ها نیز شرکت ندارند.
منظور برگزیدگانی هستند که در مجامع عمومی حزب‌ها شرکت می‌کنند و تازه ردیف لیست نامزد‌ها را نیز تنظیم می‌کنند. روشن است که نامزدهای ردیف‌های اول و دوم شانس بیشتری برای ورود به مجلس را دارند.
نتیجه اینکه رای‌دهنده رای دومش را به حزب دلخواهش می‌دهد، اما گاه نمی‌داند سرانجام حزب چه کسی را به عنوان نماینده به مجلس می‌فرستد.
دیگر نکته مورد انتقاد تأثیری است که نتیجه محاسبات رای‌های اول و دوم برهم می‌گذارند. برای نمونه یک حزب در شمارش و محاسبه آرای دوم رد می‌شود، یعنی زیر ۵ درصد می‌آورد، ولی نمایندگان آن حزب از طریق مستقیم رای اول، به مجلس راه می‌یابند.
دادگاه قانون اساسی آلمان در سال ۲۰۰۸ بسیاری از جزئیات روش انتخاباتی آلمان را مغایر با قانون اساسی اعلام کرد و اظهار داشت که بخش گزینش مستقیم نمایندگان باید تقویت شود. ولی با وجود اصلاحاتی که در این سیستم انجام گرفت، هنوز هم برخی‌ها حکومت آلمان را «حکومت احزاب» می‌خوانند.