پیر شدن جمعیت و کاهش نرخ باروری؛ نگرانی تازه مسئولان ایران

به پيشنهاد سازمان ثبت احوال و تصويب شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۳۰ ارديبهشت هرسال به عنوان "روز ملی جمعيت" در تقويم ایران به ثبت رسيده است.

این روز مصادف است با روز ابلاغ سياست‌های كلی جمعيت از سوی علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران. سال ۱۳۹۳ علی خامنه‌ای طی حکمی سیاست‌های کلی جمعیت را در ۱۴ بند ابلاغ کرد. سیاست‌های اعلام شده از سوی خامنه‌ای بیش از هرچیز مبتنی بر تشویق به فرزندآوری بیشتر، تحکیم بنیان خانواده به هر قیمت و تشویق به نگهداری از سالمندان در فضای خانواده است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

"روز ملی جمعیت" هرسال بهانه‌ای است تا مسئولانی که به نحوی با این موضوع سر و کار دارند با ارائه آمار و ارقام، سیاست‌های تعیین شده از سوی رهبری نظام را ترویج کنند.

پیر شدن جمعیت؛ تلخ تر از کرونا

محمد اسماعیل اکبری مشاور عالی وزیر بهداشت محور سخنانش به مناسبت روز ملی جمعیت را بر پیر شدن جمعیت ایران و نگرانی در این باره قرار داد. به گفته این مقام مسئول: «جهان در طول ۷۰ سال گذشته حدود پنج سال پیرتر شده است، اما جمعیت ایران متاسفانه در ۶۰ سال گذشته ۱۰ سال پیرتر شده است. البته این اتفاق ثابت نمی‌ماند و همچنان پیرتر می‌شویم.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

مشاور عالی وزیر بهداشت گفته ایران در ۳۰ سال آینده پیرترین کشور جهان خواهد بود و این موضوع را "تلخ‌تر از پاندمی کرونا" دانسته است.

بنا بر آماری که او اعلام کرده، سال ۹۸ نسبت به سال ۹۷، ۱۷۰ هزار تولد کمتر در ایران ثبت شده  و سال ۹۷ هم ۱۲۰ هزار تولد کمتر از سال ۹۶. او از اینکه نسبت به این موضوع "هیچ صدایی از کسی بلند نشده" انتقاد کرده و گفته است: «چه اتفاقی افتاده است که با کوچک‌ترین رشد اقتصادی خوشحال می‌شویم، اما با تولد یک فرزند ایرانی نه، چگونه است که با یک واقعه نابسامان زلزله و سیل به هیجان دچار می‌شویم اما با کاهش ۱۷۰ هزار تولد در طول یک سال اتفاقی نمی‌افتد.»

او سپس به سیاست‌های تشویق به فرزندآوری در کشورهای دیگر اشاره کرده و حتی گفته در هند و چین نیز سیاست کنترل جمعیت تغییر کرده و به سیاست فرزند آوری بیشتر روی آورده‌اند.

پیر شدن جمعیت البته برای همه حکومت‌ها به عنوان یک معضل تلقی می‌شود چرا که نیروی کار و مولد در یک جمعیت پیر کمتر از نیروی مصرف‌کننده می‌شود و این هزینه را برای حکومت بالا می‌برد.

اما کشورهایی که مشاور عالی وزارت بهداشت از آنها نمونه آورده مثل آلمان و ژاپن، همگی اقتصادهایی پویا و درآمد سرانه‌ای بسیار بالاتر از درآمد سرانه ایران دارند. نرخ بیکاری و تورم نیز در آنها بسیار کمتر از ایران است و تولید ناخالص داخلی آنها نیز قابل مقایسه با ایران نیست.

به عنوان مثال بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۱۸، سرانه تولید ناخالص داخلی در آلمان، ۵۳ هزار و ۵۶۷ دلار، در ژاپن ۴۵ هزار و ۵۴۶ دلار و در ایران ۱۷ هزار و ۶۶۲ دلار بوده است.

در نیمه اول سال ۲۰۱۹ نرخ بیکاری در آلمان ۳،۲ درصد، در ژاپن ۲،۴ درصد و در ایران ۱۰،۵ درصد بوده است.

در همین بازه زمانی نرخ تورم در آلمان یک و نیم درصد، در ژاپن یک درصد و در ایران ۴۰ درصد گزارش شده است.

نگرانی دیگر: شیب تند کاهش باروری در ایران

دکتر شهلا خسروی، مشاور وزیر بهداشت درامور مامایی در گفت‌وگو با ایسنا به مناسبت روز ملی جمعیت، نسبت به "شیب تند کاهش باروری" ابراز نگرانی کرد.

او گفت در ۳۰ سال گذشته و به دنبال سیاست‌های کنترل جمعیت و نیز بالا رفتن سن ازدواج، نرخ باروری با شیب  تندی کاهش داشته است. به گفته دکتر خسروی نرخ باروری در دهه ۱۳۵۵ تا ۶۵ تا شش فرزند به ازای هر زن هم رسیده بود ولی در حال حاضر ۱،۸ فرزند به ازای هر زن است.

این مقام مسئول "تغییر سبک زندگی" را مهمترین علت کاهش نرخ باروری دانسته و گفته این سبک باید اصلاح شود: «برای تحقق این امر نقش مادری باید نقش پررنگی باشد و باورهای او نسبت به فرزندآوری اصلاح شود و ترس از بارداری از بین برود، حاملگی یک نگرانی و دردسر نیست.»

"پررنگ شدن نقش مادری" سیاست غالب جمهوری اسلامی در تمامی ۴۰ سال گذشته بوده است اما پس از تدوین سیاست‌های  جمعیتی از سوی خامنه‌ای، نهادهای دولتی قدم‌هایی عملی نیز به این منظور برداشته‌اند.

از جمله تصویب قانون کم کردن ساعت کاری زنان شاغلی که فرزند زیر شش سال دارند و نیز تسهیل شرایط بازنشستگی برای زنان از جمله پایین‌تر بودن سن بازنشستگی و سوابق کار نسبت به مردان.

این قوانین شاید در نگاه اول به نفع زنان باشد اما به تدریج زنان را از بازار کار و به تبع آن از حضور در جامعه دورتر می‌کند و همچنین باعث می‌شود تا کارفرما موقع استخدام، مرد را به زن ترجیح دهد حتی با داشتن شرایط یکسان چرا که بر روی نیروی کار مرد بیشتر از زن می‌تواند حساب کند.

این موضوع یعنی دور شدن زنان از بازار کار و اجتماع اما ظاهرا دغدغه مسئولان جمهوری اسلامی نیست. آنچه در حال حاضر مهم است جلوگیری از پیر شدن جمعیت و بالا بردن نرخ باروری به "هر قیمتی" است.

منبع ‌‌‌‌‌‌‌‌آمار: https://www.eghtesadonline.com/n/24b3