کاهش کیفیت آموزشی که قرار بود رایگان باشد

مطابق اصل سی­ام قانون اساسی جمهوری اسلامی «دولت موظف است وسايل آموزش و پرورش رايگان را برای همه ملت تا پايان دوره متوسطه فراهم سازد و وسايل تحصيلات عالی را تا سرحد خود كفایی كشور به صورت رايگان گسترش دهد.» در بند سوم اصل سوم نیز بر این وظیفه تاکید شده است. برخلاف نص صریح قانون اساسی و تعهداتی که دولت با امضای پیمان­های بین­المللی پذیرفته، تحصیل دانش­آموزان در ایران واقعا رایگان نیست. اگر مدرسه­های دولتی بخش­نامه­های وزارت آموزش و پرورش در مورد مجاز نبودن دریافت شهریه را دقیقا اجرا می­کردند، باز هم نمی­شد آموزش ابتدایی و متوسطه در ایران را رایگان خواند. این بخش­نامه­ها پرداخت هزینه­ی طرح­هایی چون «سنجش نوآموزان»، «شناسنامه سلامت»، بیمه­ی دانش­آموزان و خرید کتاب­های درسی را بر عهده خانواده­ها می­گذارد.

کمک­های «داوطلبانه» به جای شهریه

دریافت شهریه در مدرسه­های دولتی مجاز نیست. اما تاکید بخش­نامه­های هر سال بر این مسئله می­تواند به رعایت نشدن واقعی آن تعبیر شود. به جز هزینه­های کلاس­های فوق برنامه و تقویتی که دانش آموزان مجبور به پرداخت آن هستند، موقع ثبت نام نیز زیر عنوان «کمک داوطلبانه به اداره مدرسه» مبالغ هنگفتی از خانواده‌ها دریافت می­شود. ناتوانی دولت در بهبود کیفیت آموزش و وضعیت مدرسه­ها باعث شده، هزینه­های تعمیر و تجهیز مدرسه و کلاس­های خصوصی بر دوش خانواده­ها گذاشته شود.

عباس رهی، معاون آموزش و نوآوری وزير آموزش و پرورش در نشست خبری ششم تير ماه سال‌جاری گفت، در پی هزاران شکایتی که از تخلف مدرسه­ها موقع ثبت نام شده «۱۳ مدير مدرسه عزل شدند، به ۴۷ مدير تذكر داده شد و پرونده تعداد قابل ملاحظه‌ای از مديران نيز به هيئت رسيدگی به شكايات ارسال شد.» به اینها باید هزاران خانواده را نیز افزود که به دلایل مختلف، از جمله از دست ندادن مدرسه مورد نظر یا تحت فشار قرار نگرفتن فرزندانشان،از شکایت صرف­نظر می­کنند.

تامین هزینه­های آموزش «رایگان» توسط مردم

در بسیاری از مدرسه­ها والدین مجبور به امضای فرم­هایی هستند که آنها را متعهد می­کند «داوطلبانه» کمک­های مالی ثابتی به مدرسه­ها بپردازند. عباس رهی پانزدهم شهریور ۸۸ به واحد مرکزی خبر گفت، کمک­های مردمی در سال تحصیلی گذشته بالغ بر ۵۵ میلیارد تومان بوده. با توجه به سرانه ۱۸ هزار تومانی وزارت آموزش و پرورش برای هر دانش‌آموز که برای تمام دانش آموزان به حدود ۲۵۰ میلیارد تومان می­رسد، سال گذشته لااقل یک پنجم از هزینه­ی اداره­ی مدرسه­های ایران را مردم تامین کرده­اند. به جز پول­هایی که شهروندان به شکل­های مختلف مجبور به پرداخت آن می­شوند، آموزش هزینه­های جانبی فراوانی دارد که با توجه به تورم بالای بیست درصد هر سال افزایش می­یابد. وضعیت اقتصادی نامناسب اکثریت مردم باعث شده، شمار قابل توجهی از کودکان ایرانی خارج از چرخه­ی آموزش قرار گیرند.

کودکان بازمانده از تحصیل

محمود فرشیدی، نخستین وزیر آموزش و پرورش دولت نهم، در آستانه­ی آغاز سال تحصیلی ۸۶−۸۷ مدعی شد، میزان ترک تحصیل دانش­آموزان دوره­های ابتدایی و راهنمایی به صفر نزدیک شده است. نه تنها سخنان دیگر مدیران این وزارتخانه نادرستی این ادعا را اثبات می­کند، بلکه مطابق آمار رسمی موجود، واقعیت کاملا برعکس است. بنابر گزارش­ها علی باقرزاده، معاون آموزش و پرورش عمومی وزارت آموزش و پرورش، اواخر آذرماه ۸۶ در جمع مديران مقطع ابتدایی استان قزوين، خبر از ترک تحصیل کردن ۱۱۵ هزار دانش‌آموز دوره ابتدایی داد و این آمار را نگران‌کننده خواند. به این تعداد باید نزدیک به سیصد هزار نفر دیگر را نیز افزود که در مقاطع راهنمایی و متوسطه ترک تحصیل کرده­اند.

همچنین صدها هزار کودک ایرانی وجود دارند که به دلایل مختلف اصلا وارد مدرسه نشده­اند. به گزارش خبرگزاری فارس علی ابراهيميان، معاون آموزشی سازمان نهضت سوادآموزی ۲۳ شهریور ۸۸ گفته است: «بر اساس نتايج سرشماری تعداد كودكان بازمانده از تحصيل بالغ بر ۵۰۰ هزار نفر است.» برخی از مدیران دولتی یکی از علت­های اصلی ترک تحصبل را مردود شدن دانش­آموزان عنوان می­کنند. اغلب کارشناسان معتقدند، مشکلات اقتصادی و تنزل کیفیت آموزش دلایل مهم‌تر ترک تحصیل دانش آموزان هستند.

آموزش و پرورش، وزارتخانه­ی همیشه فقیر

جمعیت دانش‌آموزان دوره­های ابتدایی تا متوسطه در دهه­ی هفتاد خورشیدی به ۲۰ میلیون نفر می‌رسید. این تعداد اکنون حدود ۱۴ میلیون نفر بیشتر نیست. کند شدن روند افزایش جمعیت و پیرتر شدن جمعیت جوان ایران، از علت­های اصلی این کاهش است. تعداد دانش‌آموزان دوره ابتدایی با کم شدن ۲۰۰ هزار نفر در دو سال گذشته، امسال به ۵ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر رسیده است. این روندی است که می­توانست با حفظ امکانات موجود به بهبود کیفیت آموزش که از کمبود بودجه، امکانات، معلم و مدرسه رنج می­برد کمک کند.

وزارت آموزش و پرورش از نهادهایی است که همواره بودجه­اش از مخارجش کمتر بوده است. این وزارتخانه در سال­های اخیر برای پرداخت حقوق کارمندان خود نیز دچار مشکل جدی است و کسری بودجه­ای که روی هم انباشته شده، سال گذشته به حدود ۷۰۰۰ میلیارد تومان رسید. بازنشسته کردن پیش از موعد معلمان و استخدام نکردن معلمان جدید باعث شد، به رغم کاهش ۶ میلیونی دانش آموزان، نسبت معلمان به شاگردانشان در هر کلاس در چهار سال گذشته افزایش یابد.

تراکم کلاس­ها به رغم کاهش تعداد دانش­آموزان

بر اساس آمار معاونت برنامه‌ريزی و توسعه مديريت وزارت آموزش و پرورش، نسبت ۱۹ شاگرد به ازای هر معلم در سال ۸۳ به ۲۲ شاگرد در سال ۸۵ افزایش یافته و این روند صعودی همچنان ادامه دارد. به گزارش خبرگزاری مهر، با اجرای «دستورالعمل ساماندهی و مدیریت نيروی انسانی» که مستقيما زير نظر وزیر پیشین آموزش و پرورش، عليرضا علی احمدی طراحی شد، در سال تحصیلی ۸۷−۸۸ تعداد دانش­آموزان در بسیاری از کلاس­های مدرسه­های کشور به ۴۰ و در مواردی به ۴۳ نفر هم رسيده است. افزون بر این، بیش از ۶۰ درصد از کلاس­های درس در ایران، در اتاق­های مخروبه و با کمترین امکانات برگزار می‌شود. هزاران کلاس نیز در روستاها وجود دارند که در هوای آزاد یا زیر کپر تشکیل می­شوند. کارشناسان برآورد می­کنند، برای رسیدن به شرایط متعادل تعداد مدرسه­ها و معلمان در ایران باید دوبرابر شوند. با توجه به واقعیت­های موجود، کیفیت آموزش در ایران در سال­های اخیر اگر کاهش نیافته باشد، ارتقاء نیز پیدا نکرده است.

بهزاد کشمیری‌پور

تحریریه: بابک بهمنش