Пререгистрација- Србите не сакаат косовски таблички

Владата на Косово го отфрли барањето на САД и на Европската Унија за продолжување на рокот за пререгистрација на српските регистарски таблички КМ на косовски РКС без казнени мерки за уште десет месеци, но меѓународната заедница се уште не е подготвена да прифати таков одговор. Сепак, последната одлука за постепено укинување на регистарските таблички КМ се чини дека ја одложи потенцијалната ескалација за три недели. Таа е одложена, но не е елиминирана како опасност.

Косовскиот премиер Албин Курти почна да се занимава со српските регистарски таблички КМ (Косовска Митровица) во септември 2021 година, кога беше направен обид да се одземат тие таблички без најава во општините на север, каде што во Косово се во сообраќај само возила со такви таблички. По десет дена целосна блокада на патишта и барикади, Белград и Приштина се договорија во Брисел да постигнат спогодба за ова прашање до април 2022 година. 

Преговорите пропаднаа, а владата на Косово најави двомесечна можност за пререгистрација на возилата КМ регистрирани во српскиот систем на ознаки РКС во косовскиот систем. Без координација со Белград и со дополнителни процедури за движење низ преминот, спроведувањето на таа одлука предизвика организиран и, според широко распространето мислење, вооружен отпор на делови од српската заедница на барикадите. 

Потенцијалот за насилство ја вознемири меѓународната заедница во Косово, па во полноќните часови на 31 јули од Косово беше побарано да го одложи спроведувањето на одлуката за пререгистрација и издавање на документи за влез/излез. Предлогот беше прифатен, барикадите беа отстранети, но новиот обид повторно пропадна, барем во делот кој се однесува на пререгистрацијата.

Денеска завршува рокот за двомесечниот период за пререгистрација на околу 9.000 возила со српски таблички за градовите во Косово кои Белград не ги поддржа, а само дваесетина автомобили се пререгистрирани. Како што сега стојат работите, оние кои имаат автомобили со ознаки КМ и покрај барањата на САД и ЕУ да им дадат уште десет месеци, од вторник, 1 ноември, прво ќе добијат опомени, а од 21 ноември ќе бидат казнети. доколку учествуваат во сообраќајот. Од 21 јануари 2023 година ќе им се издаваат пробни таблички РКС кои ќе важат два месеца, а од 21 април 2023 година ознаките КМ повеќе нема да ги има во Косово, беше соопштено на седницата на косовската влада во петокот. 

САД и ЕУ не прифаќаат „не“ како одговор 

Одлуката покренува голем број прашања, а клучното е што всушност значи „завршната фаза“ од спроведувањето на одлуката? Во исто време, се чини дека САД и ЕУ не се подготвени да го прифатат одговорот на косовската влада, па и покрај јасната порака продолжуваат да го повикуваат Косово да го промени пристапот и да ја спроведе транзицијата во согласност со договорот за пререгистрација од 2016 година.

Кејлеб Воу од невладината „Актив“ од Северна Митровица, наведува дека нема да стивне притисокот на меѓународната заедница, опозицијата и фракциите во „Самоопределување“ за промена на одлуката. Сепак, за Курти, тој смета дека промената на одлуката може да биде невозможна мисија:

„Се чини дека Курти вложил голем дел од сопствениот кредибилитет и политички капитал во одржувањето на силна позиција на табелите на КМ и затоа, особено со оглед на отсуството на кој било друг значаен политички успех, ќе му биде тешко да оправда нешто што би можело да биде се толкува како капитулација“, вели Воу за ДВ.

Не помогнаа ниту пораките на меѓународната заедница, која од април сигнализираше дека одлуката на косовската влада за укинување на табличките КМ е легитимна и во согласност со договорот од 2016 година, но дека начинот на имплементација не е соодветен. За многумина во Косово, таквата порака нема смисла и се смета за обид да се смири Србија, која се заканува со насилство на северот. 

Зголемена атмосфера на неизвесност 

Дополнителни аргументи за ваквите толкувања даде и палењето на три автомобили пререгистрирани од ознаки КМ на РКС во Лепосавиќ. 

„Важно е да потсетиме дека првата одлука на Владата беше донесена еднострано, во целосно отсуство на дијалог или дури и најосновни консултации со заедницата на косовските Срби. Нејаснотијата околу одлуката, како и начинот на спроведување, сериозно го зголемија психолошкиот притисок врз Србите на север и ги зголемија тензиите“, вели Воу. Тој додава дека е дури и тешко да се воочи колку имало разбирање за барањата на меѓународната заедница, освен што тие ја зајакнале атмосферата на неизвесност.

Дополнително, последниот процес на пререгистрација во 2018 година, спроведен со премолчена согласност на Белград и во координација со „Српска листа“, резултираше со само околу 400 пререгистрации, иако траеше една година, и вклучуваше избор помеѓу КС. и ознаки РКС. Овој аспект на проблемот, имено неподготвеноста на српската заедница на северот да се интегрира, е широко игнориран од косовската јавност, во корист на толкувањето на општото „заплашување на граѓаните на север од организирани криминални групи“.

„Критиките на косовската опозиција кон Курти се засноваат исклучиво на неговиот неуспех да го зачува она што тие го гледаат како клучни сојузи со делови од меѓународната заедница. Тие критики не можат да се гледаат како желба за усвојување помирувачки став кон српската заедница, туку исклучиво како грижа за односите со меѓународната заедница“, вели Кејлеб Воу. 

Одбивање на послушност  

Сепак, иако меѓународната заедница се обидува „да купи повеќе време за Белград и Приштина да постигнат заеднички договор за овој проблем“, Воу смета дека не се неизбежни сериозни последици за Косово поради одбивањето на барањето.

„Најочигледен ризик е одбивањето на визната либерализација, што во очите на албанската јавност би било огромен неуспех на надворешната политика. Во моментов тоа е најголемиот „морков“ што го има меѓународната заедница - и сега прашање е колку тие актери, пред се Европската Унија, се подготвени да ја казнат косовската влада“, вели тој и додава дека е јасно дека незадоволството од Курти е големо, но не и дека на меѓународната заедница и дошло преку глава. 

„И покрај сето она што го слушнавме минатата недела, сепак треба да го земеме предвид фактот дека последниот извештај на Европската комисија беше прилично пофален, така што воопшто не е гарантирано дека владата ќе се соочи со сериозни последици“, заклучува Воу.

Од друга страна, на втората фаза од новата одлука на косовската влада - изрекување казни за сопствениците на возила со КМ табли кои учествуваат во сообраќајот - Српска листа најави „силен демократски одговор“. Имаат три недели да дојдат до тоа каков точно би можел да биде тој одговор. За толку се одложи новата ескалација. Одбивањето на српските полицајци од северниот регион да изречат вакви казни може да биде еден од одговорите.

Во секој случај, понатамошната трансформација на тоа инаку техничко прашање во идентитетско, станува речиси неизбежно. Исходот според варијантата „Нема предавање, останува КМ“, или укинување на „табличките на Милошевиќ“, сега веќе е предвесник на одговорот на двете страни на германско-францускиот предлог за нова рамка за дијалог. Зашто, без мирно решение на тоа прашање, се доведува во прашање можноста за сериозен дијалог за германско-францускиот предлог.