До следниот пат, мој драг Бејрут

Некои споредби и аналогии се секогаш претерани, но изјавата низ солзи на гувернерот на Бејрут дека градот наликува на Нагасаки и Хирошима - токму овие денови кога се навршуваат 75 години од атомската деструкција на Јапонија - даваат чувство за пропорција колку овој бисер на Левантот е уништен. Апокалипсата на Бејрут е како нешто што никогаш не се нема случено во Либан, а верувам сите знаат – во овој град многу се има случено.

Половина град е срушен или оштетен, 145 луѓе загинаа, најмалку 5 илјади се повредени, дури и стаклото, франтумирано од ударот се претвори во редок материјал во Бејрут.

Но, од она малку што знам, верувам во силата на либанскиот народ и сите негови шарени етнии, вери и култури. Читам дека низ сите улици, почнувајќи од rue de Liban, преку rue de Armenie, па се до rue Pasteur, најпогодените делови од градот, луѓето се на улица и веќе работат на опоравување и заемно помагање. Храбро се бодрат како во најтешките денови на граѓанската војна и сиријската окупација:„El-hamdellah al salemeh" – „Среќни се оние кои се неповредени", или „Yatikon el afie" – „Господ нека ви е напомош", се фразите на поддршка и убави мисли кои Либанците се навикнати да ги споделат после секоја катастрофа.

А овој преубав и напатен град, знае за катастрофи.

„Бејрут вчера беше убиен", се зборовите на поранешниот премиер Саад Харири, додека го посетува гробот на својот татко убиен во атентат во 2005 година. Специјалниот суд за Либан на Обединетите Нации ја премести за 18 август пресудата околу убиството на Харири, која инаку требаше да биде изречена на денот на катастрофата.

Повеќе на темата:

-Експлозијата во Бејрут: Зошто амониум нитратот е толку опасен?

-Бејрут наликува на апокалиптична воена сцена

-Расте бројот на жртви во Бејрут

4 август веќе е влезен во книгите по историја како Апокалипсата на Бејрут, и оваа катастрофа делува како финален удар врз Либан кој одамна е нагризан од економската криза и сектаријанскиот политички хаос, како и од постојаните тензии на јужната граница со Израел. Во центарот на тие тензии е Хезболах, политичката и паравоена организација која го држи јужен Либан под контрола и е во тесни врски со иранските воени сили. Оттука неизбежно е дека токму Хезболах е во центарот на сите завери и хипотези, дека некако стојат зад оваа катастрофа, откако веќе 40 години се во центарот на секој регионален и внатрешен конфликт во кој Либан е вмешан, а најчесто само е жртва.

Катастрофата се случува во момент на обновени тензии помеѓу Хезболах и Израел, кои измината недела дојдоа речиси до точка на нов отворен судир. Оттука и пресудата за Харири се очекува како дестабилизирачки фактор за Бејрут и Либан, а под обвинение се токму 4 членови на Хезболах. Атентатот врз Харири беше изведен со 3 илјади килограми експлозив на камион-бомба каде премиерот беше убиен со уште 21 лице. Убиството предизвика бурни и постојани протести низ Бејрут и остатокот од земјата, што пак доведе до силен меѓународен притисок кои ја приморија Сирија, после 29 годишна окупација, да се повлече од Земјата на Кедрите. Тој вакуум веднаш беше пополнет од Хезболах кој само доби на сила, не само на политички план како партија која учествува во лошото владеење со земјата, туку пред се како воена сила, посилна и од либанската армија. Сега, долгоочекуваната пресуда, наместо да испорача правда, ризикува само да додаде бензин на оганот.

Апокалипсата на Бејрут го покажува сиот трулеж на либанските политички елити. Тоните „заборавен“ амониум нитрат, „неодговорените“ мејлови на раководителите на пристаништето до Судот и надлежните за остранување на складираните хемикалии, како и платеалните апсења говорат и ни откриваат една сурова и корумпирана моќ која сега бара начини да се испере од одговорноста. Настанот евидентира дека владините, институционалните, бирократските недостатоци во земјата - каде веќе ножот е дојден до коска, се само дел од проблемот на Либан, а не негово решение. Како што ќе наведе либанската писателка Лина Моунзер уште пред експлозијата, митот за „издржливоста на Либанците" повеќе не функционира. „Ние Либанците мислевме дека можеме се да преживееме. Погрешивме". И ова уште пред половина град да биде уништен.

Либан често е опишуван како резилиентна земја, која успеа да преживее различни фази на уништување и конфликт, граѓанска војна, странски инвазии, и секогаш да остане на две нозе. Но, времето на таа резилиентност делува како потрошено. Со децении проблемите на владејачките елити, што поради сектаријанската политика и институции, што поради корупција, не се во состојба да произведат и обезбедат основни услови и услуги за граѓаните на Либан. Последните 5 години, следуваа бранови на протести, од состојбата со ѓубрето, преку незадоволството од политичката криза, до економската мизерија која секоја година станува се поакутна. Делува дека општествениот договор на кој се потпира либанското општество како да почнува да се распаѓа, а сега и со пандемијата, Либан наликува дека е на чекор од амбисот, на чекор од банкрот. Од една страна сведоци сме на политичко-општествено незадоволство насочено кон владините и сектаријански елити кои си ја поделија либанската торта, додека од друга страна, гледаме една социјално-економска криза која ја уништи куповната моќ на Либанците и ги уништи нивните надежи да пронајдат работа или да добијат заем. Затворени од сите страни, освен од морето кое не нуди излез, заборавени од Европа и светската солидарност, длабоко поделени и со неизлечиви фрактури, Либан и покрај експлозивната природа, ризикува меѓурелигиска и меѓусектаријанска имплозија. Земјата е на пат да се изеде самата себеси. На Либан му е итно потребен нов општествен договор кој повеќе нема да се потпира на сектаријански основи, туку на изградбата на граѓанско општество и конечно на јасен однос помеѓу граѓаниот и Државата.

Други колумни од авторот:

-Стариот континент е спасен, сега е време за нова Европа

-Изборите се претворија во канибалистичка церемонија

-25 години од хоророт во Сребреница национализмот и негационизмот не спласнуваат

Од друга страна на Либанците им е здодеано да живеат во услови на постојано нарушен суверенитет, што интерно од Хезболах, но што и надворешно преку нивната клучна улога во регионалниот судир помеѓу Израел и Иран. Во меѓународен контекст Либан е постојано жртва и на американските санкции кон Иран, затоа што се смета за земја која ги помага Ајатоласите. Јасно е дека тоа е притисок врз Бејрут да се ослободи од Влада која е заробеник во рацете на Хезболах. Но, нереалистично е да се мисли дека партија и воена организација како Хезболах, длабоко вкорената и раширена низ земјата, со огромно влијание, може да се отстрани преку санкции, војни или бомбардирања. Единствениот начин е преку отпочнување на нов дијалог помеѓу сите либански политички актери, кои би се заложиле да изведат реални и структурални политички, економски и антикорупциски реформи. На последната меѓународна Конференција за донатори во 2017-та година, на Либан му беа понудени 5 милијарди евра помош, нормално врзани за владините реформи. Меѓу нив, нималку случајно, беше поставен и условот за поголема транспаретност во раководење со пристаништето на Бејрут, кое важи за сива зона, точка каде кулминираат корупцијата и матните бизниси меѓу клучните и најразлични политички актери во Либан. Европа пак, не треба да заборави дека Либан е дом на преку милион сириски бегалци и дека евентуален колапс на земјата ќе има директни импликации врз Медитеранот и Европа, настрана врз Блискиот Исток.

Мината година, безмалку ова време, бев во Бејрут. Бејрут е град кој успева да ти го покаже сето свое бурно минато, но нималку да создаде чувство кај набљудувачот дека се движи кон некоја постабилна иднина. Дури и во источниот дел од градот, како и во западниот, покрај пристаништето каде што се градат огромни и луксузни солитери не добив чувство на автентична промена на градот и општеството. Убавите населби делуваа како потемкинови села, празни и бездушни, врвно олицетворение на неолиберализмот и финансиската раскалашеност кои немаат ништо допирно со реалната економија и реалните животи на мнозинството луѓе.

Како човек од Балканот, особено близок до Сараево и сите наши регионални трагедии се најдов во град кој е синомим на една мака без решение. Бејрут е град кој се препознава низ буката и несреќата, и се што се случува делува како една тажна реплика, трагична шема и повторување. Тоа се општите места за Бејрут, до степен што нив ги препознава и човек кој не стапнал во градот. Постојат градови кои никогаш не спијат, и градови кои што никогаш немаат мир. Бејрут е таков град. Многу други градови имале слична судбина: Сараево, Алепо, Багдад, но универзалниот синоним за немир без надеж за решение, беше и остана врзано за името – Бејрут.

Има многу митови за Бејрут, како и митот за „издржливоста на Либанците", но овој „Париз на Блискиот Исток", мене ми делуваше изморено и запуштено. Зад убавиот живот во резортите покрај морето, бункерите претворени во дискотеки, јахтите на банкарите и банкротираните, се чувствуваше дека оној Бејрут на „убавиот живот" се однесува само на едно ситно малцинство, додека огромното мнозинство се уште страда од глад, болести, необразованост и сиромаштија.

Во локалната книжара во близината на мојот хотел запознав сопственик кој по цел ден читаше, како некој вид на еремит-ерудит. Малата библиотека имаше што да понуди, од одлични книги за Либан и Блискиот исток, преку оригинални изданија од Филип Рот и Тони Морисон, до прекрасни преводи и збирки од Лакан и Хегел. Се запознавме и му објаснив од каде сум, дека ги забележувам сличностите меѓу двете земји и двата народи кои најдолго останале под Отоманска власт, но и кои имаат нераскинливи врски со Западната култура и цивилизација. Се интересираше за Андриќ и Селимовиќ, за Југославија и за нашите конфликти. Тажно заклучивме дека излез за Либан и понатаму не гледаме. Јас пак, во таквиот соговорник видов дека еден поинаков Либан е се уште возможен.

Тажното е што таа мала библиотека наликуваше на еден ситен остров изгубен во немирното море, а нејзиниот сопственик како некој вид на Робинсон Крузо кој осамен преживува во својата повлеченост меѓу книгите.

Бејрут преку својата бука и немир ја препозна и заработи својата вокација, ги нивелираше личните судбини на своите граѓани, го издигна секојдневното постоење до граници на неподнослив егзистенцијален трилер, без кој како да не се може.

Како и кај сите напатени места, проблемите и маките создаваат зависност. Колективната мизерија и бесот течат како карстна река под површината, за во одредени интервали повторно да експлодираат и сите да бидат потопени. Немирот е како втора природа за Либанците, етикета која за другите или за посетителите делува како дел од туристичката понуда. Во време кога исчезнуваат театарските војни, останува само театарот на војната – Бејрут.

Хемикалиите од кои може да се направи експлозив заборавени на пристаништето, двојна експлозија, никој ништо не знае, можеби се вмешани Сирија и Хезболах, можеби е Иран или Израел. Делува како се да било однапред напишано, како и со експлозијата во 2005-та година. И да, било! И ќе биде повторно! Само вистината во Бејрут не плови под површината, напротив, таа поплавува се што ќе допре. Либанците знаат што им се случува, остатокот од светот се преправа дека не знае.

До следниот пат, мој драг Бејрут.