Muzułmanie w Rosji: między szariatem a rosyjskim prawem

Ograniczone prawa kobiet, poligamia, zawieranie małżeństw z nieletnimi, zabójstwa honorowe i wendeta... To tylko kilka przykładów działań niezgodnych z prawem Federacji Rosyjskiej, do których dochodzi jednak w regionach Rosji zamieszkałych w większości przez muzułmanów. Przedstawiciele tamtejszych elit władzy tolerują takie łamanie rosyjskiego prawa tłumacząc, że należy respektować tradycje islamu.

- Nad Wołgą, w Tatarstanie czy Baszkortostanie szariat to już przeszłość. Ale na Północnym Kaukazie rzeczywiście wciąż obowiązują zasady prawa islamskiego - wyjaśnia Ahmed Jarlykapow z moskiewskiego Instytutu Stosunków Międzynarodowych. W górskich regionach Dagestanu działają na przykład sądy wedle zasad szariatu, których członkowie zostali wybrani przez lokalne gminy. Kontroluje ich rada islamskich mędrców.

- Z reguły sądy te ograniczają się do rozstrzygania drobnych przestępstw czy sporów w rodzinie. Często po rozwodzie muszą dokonywać podziału majątku - wyjaśnia ekspert, zaznaczając, że sądy te nie są zbyt kompetentne, ponieważ w tych regionach jest niewielu naprawdę wytrawnych znawców islamskiego prawa.

Sprawy spadkowe i rozwody

Bardzo często ludzie sami stosują zasady prawa islamskiego, by rozwiązywać konflikty między sobą. Lecz wiele ich wyobrażeń, na przykład odnośnie prawa rodzinnego, jest zupełnie rozbieżnych z prawem rosyjskim - wyjaśnia prawniczka Leila Dżabbarowa, muzułmanka pracująca w jednym z moskiewskich sądów.

I dodaje: - W Rosji po rozwodzie dziecko zazwyczaj pozostaje przy matce. W świetle prawa islamskiego dziecko pozostaje przy matce tylko do czasu, aż nie wyjdzie ona ponownie za mąż. Ojczym uważany jest za obcego człowieka, dlatego na przykład dziewczynka nie może mieszkać z nim pod jednym dachem.

Sprzeczności są także w kwestiach spadkowych. Według rosyjskiego prawa każdy może napisać testament, prawo islamskie tego w ogóle nie przewiduje.

- Jeżeli w rodzinie są synowie, to im przypada przeważająca część spadku. Córki dostają mniej - wyjaśnia Dżabbarowa.

Dwojakie spojrzenie na poligamię

W sprzeczności z rosyjskim prawem jest także poligamia, której nie zabrania prawo islamskie. Ahmet Jarlykapow zaznacza, że wśród rosyjskich muzułmanów poligamia występuje znacznie rzadziej niż się powszechnie sądzi.

- Wyobrażenia są przesadzone. Popularna jest tylko w Inguszetii, ale także tam nie stanowi więcej niż 7 proc. wszystkich małżeństw. W Dagestanie jest to jeszcze mniejszy ułamek - podkreśla ekspert.

W opinii rosyjskiego religioznawcy Romana Silantjewa do wielożeństwa dochodzi tylko w określonych sytuacjach: kiedy na przykład kobieta traci męża, inny mężczyzna może wziąć ją za drugą żonę, żeby pomóc jej w podołać niektórym problemom. - Osobiście mam dużo zrozumienia dla takich przypadków - podkreśla Silantjew.

Leila Dżabbarowa podkreśla, że mężczyzna może wziąć ślub z drugą kobietą tylko za zgodą pierwszej żony.

- Jeżeli kobieta jest wierząca, przystanie na taki związek. Oczywiście, że nie ma ochoty dzielić się z kimś swoim mężem, ale miłość do Boga jest silniejsza - wyjaśnia muzułmanka. Według niej najważniejszą przesłanką takiego związku jest to, że obydwie kobiety są traktowane absolutnie na równi.

W Czeczenii jeszcze trudniej

Znacznie większe problemy ze stosowaniem islamskiego prawa są w Czeczenii,

- Absolutnym łamaniem rosyjskiego prawa jest dyskryminacja kobiet w przypadku wendety - wyjaśnia Jelena Burtina z rosyjskiej organizacji pomocy uchodźcom Cywilne Wsparcie. Opowiada, że częstokroć zwracają się do niej Czeczenki, które uciekły ze swojego kraju. Tam groziła im śmierć „w obronie honoru rodziny", kiedy krewni zarzucali im jakieś naganne zachowania.

W Czeczenii nie ściga się nikogo z powodu wendety czy honorowego zabójstwa. Dopiero niedawno po raz pierwszy pociągnięto do odpowiedzialności mężczyznę, który zabił swoją córkę - opowiada Burtina.

W jej przekonaniu Kreml jest zbyt pobłażliwy, jeżeli chodzi o czeczeńskie władze. Jej zdaniem prezydent Ramsan Kadyrow i jego świta używają islamskiej tradycji dla własnych celów, by umocnić swoją władzę i tuszować akty przemocy.

- Mają własną wykładnię tradycji i negują tylko te tradycje, które nie są im do niczego przydatne - twierdzi Burtina.

Julia Wiszneweckaja, Markian Ostapczuk / Małgorzata Matzke