Nadzieja na szczepionkę mRNA przeciwko rakowi
2 lutego 2024
Istnieją już dwie skuteczne szczepionki przeciwko rakowi: chociaż nie można się zaszczepić bezpośrednio przeciwko komórkom rakowym, ale możemy zaszczepić się przeciwko infekcjom, które mogą prowadzić do rozwoju niektórych rodzajów raka. Tak jest w przypadku groźnego raka szyjki macicy. Jest on wywoływany przez wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) i można się przeciwko niemu zaszczepić. To niewątpliwie sukces.
Szczepienia profilaktyczne są dostępne od początku XXI wieku. Chronią one ludzi przed zakażeniem typami wirusa brodawczaka, które stanowią najwyższe ryzyko. Sama infekcja nie powoduje raka, ale może do niego prowadzić, jeśli wirus osiądzie na stałe w komórkach błony śluzowej i wywoła tam stany przedrakowe.
Innym szczepieniem ochronnym jest szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, a tym samym przeciwko nowotworom wątroby, które mogą rozwinąć się po zachorowaniu. Według niemieckiego Centrum Informacji o Raku około cztery procent wszystkich nowotworów w krajach uprzemysłowionych ma podłoże w infekcjach wirusowych lub bakteryjnych. Odsetek ten jest wyższy w krajach rozwijających się.
Szczepionki terapeutyczne
Oprócz tych dwóch zalecanych szczepień profilaktycznych istnieją również szczepienia terapeutyczne, które są przedmiotem intensywnych badań. Szczepionka terapeutyczna ma być stosowana w leczeniu już istniejącego nowotworu. Szczepionki mRNA mogą między innymi trenować układ odpornościowy do walki z komórkami nowotworowymi i uczyć go rozpoznawania komórek rakowych oraz ich indywidualnej i szybkiej eliminacji. I to przy niewielkich skutkach ubocznych. Aby szczepionka zadziałała, muszą zostać spełnione określone warunki.
– Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, szczepionki mRNA są szczególnie dobrą opcją, jeśli tkanka nowotworowa została już w dużej mierze usunięta z organizmu, na przykład poprzez operację. W takim przypadku szczepionka mRNA w połączeniu z innymi substancjami czynnymi daje większe szanse na wyeliminowanie komórek nowotworowych, które mogą nadal pozostawać w organizmie i mogą prowadzić do nawrotu choroby – mówi Susanne Weg-Remers z niemieckiego Centrum Informacji o Raku.
W najlepszym przypadku szczepionka mRNA mogłaby zatem zwiększyć szanse na wyzdrowienie jeszcze większej liczby pacjentów. Lekarze mogą dostosować terapię do indywidualnych cech guza. Szczepionka mRNA przeciwko rakowi opiera się na tej samej technologii, co szczepionki mRNA przeciwko koronawirusowi SARS-CoV-2.
Rola antygenów
Komórki rakowe można rozpoznać, ponieważ w modelowym przypadku mają one na powierzchni typowe cechy, które albo w ogóle nie występują na zdrowych komórkach, albo występują rzadziej. Lekarze wykorzystują te tak zwane antygeny nowotworowe do opracowywania szczepionek przeciwko komórkom nowotworowym.
Pacjent otrzymuje szczepionkę, która wywołuje odpowiedź immunologiczną przeciwko antygenom nowotworowym. Celem jest nauczenie układu odpornościowego obrony przed komórkami zawierającymi te antygeny. We wczesnych badaniach klinicznych naukowcy osiągnęli już pierwsze sukcesy, jeśli chodzi o szczepionki terapeutyczne mRNA, na przykład przeciwko czerniakowi złośliwemu.
– Międzynarodowe badanie kliniczne nad terapią mRNA czerniaka złośliwego, czyli najgroźniejszego raka skóry, planowane jest na 2024 rok. Weźmie w nim udział tysiąc pacjentów. Będzie to stanowić podstawę do uzyskania decyzji o dopuszczeniu – mówi Weg-Remers. Badania w tej dziedzinie koncentrują się także na raku jelita grubego i raku płuc. Są to jedne z najczęstszych form raka – dodaje.
Jednym z głównych wyzwań jest różnorodność nowotworów. – Istnieje ponad 200 rodzajów raka i innych podtypów, które różnią się charakterystyką molekularną. Znalezienie cudownego środka, który może zapobiegać lub leczyć wszystkie te różne rodzaje raka za pomocą szczepionki, będzie bardzo trudne – podkreśla Weg-Remers.
Szczepionka to nie „wunderwaffe”
Według Centrum Informacji o Raku każdego roku w samych Niemczech diagnozuje się raka u prawie pół miliona osób. W 2021 r. na tę chorobę zmarło prawie 230 000 osób. Za statystykami i za każdą liczbą kryją się ludzie i ich osobisty los oraz lęki, które wywołuje widmo raka.
Pomimo wszystkich dotychczasowych sukcesów, naukowcy wielokrotnie podkreślają, że prace nad szczepionkami są wciąż w powijakach. Wstępne wyniki pokazują, że szczepienia przeciwko rakowi mogą być skuteczne, ale wciąż brakuje licznych badań klinicznych na dużą skalę, w których nowe koncepcje byłyby porównywane ze standardowymi terapiami.
Ponadto, choroby mogą przebiegać w bardzo różny sposób. Jeśli na przykład guz został usunięty pacjentowi i należy zwalczać pojedyncze komórki nowotworowe nadal pozostające w organizmie, to wymagana jest zupełnie inna terapia niż w przypadku, gdy utworzyły się już przerzuty. – Zakładam, że terapia przeciwnowotworowa będzie nadal terapią, w której różne metody są łączone w celu osiągnięcia dobrych wyników – uważa Weg-Remers.
Artykuł ukazał się na stronie Redakcji Niemieckiej DW.