Kosovë: Myslimanët konservatorë në rritje?

Qyteti i Prizrenit në jug të Kosovës është i njohur për diversitetin e tij. Brenda një rrezeje prej vetëm disa qindra metrash ka xhami, një kishë ortodokse dhe një kishë katolike dhe një sinagogë do të hapet së shpejti. Shqiptarët jetojnë këtu në paqe me grupet e tjera etnike, duke përfshirë turqit, romët dhe boshnjakët.

Por tani Prizreni është skena e një fushate shpifjesh që qendron për të kundërtën e diversitetit: Prej ditësh, në ekranet e mëdha të billbordeve  janë publikuar fotografi dhe janë bërë thirrje për bojkot të portalit kosovar të lajmeve Nacionale. Në to shfaqen fotografitë e gazetarit të njohur Vullnet Krasniqi, i cili punon në Nacionale. Aty thuhet gjithashtu: "Liria e shtypit përfundon tek ofendimi”.

Në mes të gushtit, Krasniqi raportoi për një protestë të pjesëtarëve të komunitetit mysliman në Prizren. Një pakicë e vogël kundërshtoi një performancë të muzikantes feministe kanadeze Peaches, e cila është gjithashtu një idhull i komunitetit LGBTQ. Peaches u shfaq me grupin e saj në festivalin e filmit DokuFest në Prizren më 4 gusht 2023, me një kostum provokues me pjesë të zbuluara të trupit. Duke bërë thirrje për një tubim proteste kundër performancës së saj, u tha se performanca e këngëtares ishte e papajtueshme me traditën dhe kulturën, se rrezikonte fëmijët dhe çon në "degjenerim”.

Policët pasivë

Demonstrata u zhvillua më 11 gusht 2023 para xhamisë më të njohur në Prizren, menjëherë pas faljes së namazit të xhumasë. Rreth 200 pjesëmarrës u mblodhën. Kur Vullnet Krasniqi i pyeti disa prej tyre se çfarë ishte saktësisht dëmi i fëmijës nga performanca e Peaches dhe çfarë do të thotë degjenerim, humori u kthye shpejt kundër tij. "Më erdhën demonstrues të dhunshëm, më shanë dhe më shtynë. Më kërkuan që të mos bëj pyetje dhe të mos raportoj për protestën”, tha Krasniqi për DW. Edhe kameramani i Krasniqit, Arbër Arifi, është ngacmuar dhe shtyrë. Pamjet video tregojnë oficerët e policisë që shikojnë në vend që të ndërhyjnë.

Jo një rast i izoluar: Për herë të dytë këtë verë, grupe të vogla myslimanësh konservatorë u bënë kryetituj me aktet e dhunës ndaj gazetarëve. Një gazetar së fundmi u rrah për spital për raportimin ironik, se një imam ultra-konservator nga Prizreni mori një Mercedes si dhuratë pensioni nga anëtarët e komunitetit. Dhe ky është vetëm një nga rastet më të fundit: gjatë viteve të fundit kur gazetarë të shumtë janë kërcënuar apo sulmuar fizikisht. Përveç raportimeve të tyre për korrupsionin politik, shpesh arsyeja ishte se, sipas mendimit të myslimanëve konservatorë, ata kishin shkelur gjoja vlerat apo traditat fetare.

Shtet laik

Islami radikal aktualisht nuk është një kërcënim politik relevant në Kosovë. Shteti kosovar është laik, me shumicën dërrmuese të kosovarëve që e shohin veten si "Myslimanë të moderuar". Tradicionalisht, gratë nuk mbajnë hixhab apo nikab, por - në mos fare - shpesh vetëm shami të lidhura në pjesën e pasme të qafës. Konsumimi i alkoolit është i toleruar.  Shumë nuk shkojnë në xhami ose vetëm rrallë.

Arbana Xharra, gazetarja investigative nga Kosova, e cila ka fituar disa çmime dhe që tani po bën kërkime në Shtetet e Bashkuara për radikalizimin islamik në Ballkan, thotë për DW: "Islami në Kosovë është liberal dhe, si të thuash, properëndimor. Por edhe në këtë formë, shumica e njerëzve e pranojnë të mos praktikohet në vend. As nuk e vendosin fenë mbi identitetin e njerëzve. Kjo është në kontrast të qartë me disa vende të Lindjes së Mesme, ku feja nuk është kulturë, por ideologji."

Fenomen i rrezikshëm

Megjithatë, Arbana Xharra sheh një fenomen të rrezikshëm pas fushatës kundër Krasniqit: "Që nga përfundimi i luftës në vitin 1999, lëvizjet radikale islamike kanë depërtuar në Kosovë. Ata duan të ndryshojnë orientimin gjeopolitik dhe kulturor të vendit dhe të kundërshtojnë trashëgiminë e tij multikulturore, liberale dhe properëndimore. Bëhet kërcënim kur shteti i toleron këto rryma”.

Politologia ka kaluar edhe vet përvoja të ngjashme - si gazetare, ajo ishte ekspozuar ndaj fushatave të urrejtjes dhe kërcënimeve për vite me radhë për shkak të raportimeve të saj për islamistët radikalë në Kosovë dhe u ofendua. Në maj të vitit 2017, ajo u sulmua brutalisht dhe u rrah pranë shtëpisë së saj në Prishtinë. Disa muaj më vonë, ajo u largua nga Kosova pasi mësoi për komplotet e atentatit kundër saj. Është ende e paqartë se kush e sulmoi atë në 2017. "Edhe pas gjashtë vitesh policia nuk ka bërë asgjë, as prokuroria publike”, thotë Arbana Xharra.

Homoseksualiteti "imoral"

Në përgjithësi, situata është kontradiktore në këtë pikë: nga njëra anë, autoritetet kosovare kanë qenë shumë të ashpra në një pjesë të caktuar të spektrit të islamizmit radikal në vitet e fundit. Rreth 400 persona nga Kosova i janë bashkuar grupit të Shtetit Islamik (ISIS) në Lindjen e Mesme. Të kthyerit ndonjëherë dënoheshin me burgime të gjata ose vendoseshin nën mbikëqyrjen e shtetit.

Nga ana tjetër, shteti shpeshherë mbetet joaktiv për çështje të caktuara. Për shembull, në rastin e sulmeve ndaj gazetarëve të padëshiruar - autoritetet shpesh hetojnë vetëm me gjysmë zemre ose aspak. Politikanët shpesh heshtin për çështjet polarizuese. Kështu ndodh edhe me temën e LGBTQ-së, të cilën myslimanët konservatorë po e zbulojnë gjithnjë e më shumë vetë për t'u shfaqur në propagandë. Nominalisht, të drejtat e njerëzve queer mbrohen me Kushtetutën e Kosovës. Në realitet, ata vështirë se gëzojnë ndonjë mbrojtje. Jo vetëm që shumë kosovarë kanë paragjykime ndaj tyre - komunitetet myslimane dhe shumica e politikanëve, pavarësisht nga orientimi i tyre, e konsiderojnë homoseksualitetin si "imoral".

"Dorëheqja nuk është një opsion"

Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti,  kohë më parë është shprehur pro njohjes së martesave të të njëjtit seks. Kosova do të ishte vendi i parë mysliman në botë me një ligj të tillë. Por nisma dështoi me një zhurmë në pranverën e vitit 2022. Madje shumë anëtarë dhe deputetë në vetë partinë e Kurtit, Vetëvendosje, e kundërshtuan atë – edhe pse partia nominalisht përfaqëson vlerat e majta dhe socialdemokrate dhe fillimisht u themelua si lëvizje për të drejtat civile.

Në protestën e Prizrenit, Vullnet Krasniqi nuk pa asgjë nga "islami i moderuar”. Sulmet ndaj tij mund të kenë të bëjnë edhe me faktin se ai mbështet publikisht të drejtat LGBTQ. Sido që të jetë, ai është ende i tronditur nga veprimi. "Pamjet e sulmit sollën mijëra reagime dhe komente në Facebook, shumica e të cilave e mirëpritën sulmin ndaj nesh”, thotë gazetari. "Edhe unë mora shumë mbështetje, por nuk e prisja nivelin e urrejtjes në komentet në Facebook”.

Vetë Krasniqi nuk ka frikë. "Dorëheqja nuk është një opsion”, thotë ai. Dhe vazhdimi është e vetmja mënyrë për t'u treguar sulmuesve se nuk kam frikë prej tyre”.