Kako se donose i ukidaju sankcije EU?
22. februar 2021.
Sankcije su važno i često sredstvo u spoljnoj politici Evropske unije. Trenutno je na snazi više od 40 različitih sankcija protiv država, organizacija kao što je teroristička mreža Al Kaida, preduzeća ili pojedinih osoba. Popis osoba koje su pod sankcijama trenutno ima skoro 500 stranica i može se javno videti na internet stranici Evropske unije.
Sankcije se uvode zbog ilegalne aneksije tuđeg područja, zbog destabilizacije neke države, protiv terorista, zbog kršenja ljudskih prava ili zbog širenja atomskog oružja. Zbog kršenja ljudskih prava EU u novije vrijeme može uvesti sankcije sirom svijeta, a da to ne bude povezano s određenim državama ili krizama. EU time može uvesti svoje sankcije ili sprovoditi sankcije koje su uvele UN.
Uvođenje sankcija
O uvođenju sankcija odlučuje Savet Evropske unije, dakle predstavnici 27 zemalja članica - i to jednoglasno. U Savetu EU postoji stalni odbor koji priprema odluke o uvođenju novih sankcija, o produženju već postojećih ili o ukidanju sankcija. Formalne odluke donose ministri spoljnih poslova. Sankcije stupaju na snagu čim budu objavljene u Službenom listu Evropske unije.
Osobe ili preduzeća protiv kojih se uvode sankcije o tome se obevaštaju pismenim putem. Ako nečija adresa nije poznata dovoljno je objavljivanje u Službenom listu Evropske unije.
Ko sastavlja liste?
Glavna direkcija finansija u EU i Odbor za sankcije Saveta EU biraju osobe, preduzeća ili organizacije kojima će sankcije biti uvedene. Liste se sastavljaju uz pomoć ambasada članica EU u određenim državama, uz pomoć tajnih službi, ali i korišäenjem javno dostupnih informacija ili na temelju informacija pogođenih osoba, kao što je nedavno bio slučaj s Aleksejem Navaljnim.
Evropska unija pritom nastoji da sankcije pogode osobe koje su direktno povezane s kršenjem ljudskih prava ili drugim razlozima za uvođenje sankcija. U slučaju Navaljnog su to saradnici ruske tajne službe koji su verovatno odgovorni za njegovo trovanje. U Severnoj Koreji su to bliski saradnici šefa države i partije Kim Jong Una. Tim osobama je onda zabranjen ulazak u EU i zamrzavaju im se bankovni računi i imovina u EU.
Ko je sve pod sankcijama?
Pored pojedinačnih osoba sankcije se uvode i protiv država ili organizacija. Postoji embargo na uvoz oružja protiv Severne Koreje, Irana ili Libije. Postoje sankcije protiv terorističkih organizacija kao što su Al Kaida, takozvana Islamska država ili protiv kriminalnih organizacija iz Kine ili Rusije koje se bave internet kriminalom.
Najduža je lista sankcionisanih osoba koje pripadaju Al Kaidi. Razne sankcije uvedene su i protiv nekih afričkih država, kao što su Somalija, Mali, Kongo, Zimbabve ili Sudan. Pod nekim sankcijama su i Venecuela, Nikaragva, Iran, Irak, Pakistan i Avganistan. Pod nekom vrstom sankcija EU su i Rusija, Ukrajina, Belorusija, Bosna i Hercegovina te Turska.
U vezi s konfliktom u istočnoj Ukrajini pod sankcijama su čitave privredne grane u Rusiji. Ruskim bankama je otežan pristup finansijskom tržištu EU. Od ruske aneksije Krima 2014. zabranjen je izvoz takozvanih „dual use"-proizvoda, dakle proizvoda koji se mogu upotrebiti za proizvodnju oružja. U Rusiju se ne smeju izovoziti ni neki delovi za energetski sektor.
Ukidanje sankcija
Ko je pogođen sankcijama može od Evropskog saveta u Briselu pisanim putem da zatraži ukidanje sankcija. Moguća je i tužba protiv sankcija pred Sudom Evropske unije u Luksemburgu, a bilo je i slučajeva da su takve tužbe bile uspešne. Ako razlog uvođenja sankcija više ne postoji ministri spoljnih poslova EU mogu da ih ukinu - jednoglasno.
Evropska komisija mora stalno da proverava koliko su delotvorne ciljane finansijske sankcije i da predlaže olakšavanje ili pooštravanje. Političko delovanje sankcija protiv režima kao u Severnoj Koreji, Siriji ili Rusiji teško je meriti, zbog toga su takve sankcije sporne.